Магістарская дысертацыя В.Басінскай «Роля Гудзевіцкага музея ў культуратворчых працэсах Беларусі канца ХХ - пачатку ХХІ стст.»

У найважнейшай справе папулярызацыі нацыянальнай беларускай культуры месца і роля Гудзевіцкага дзяржаўнага літаратурна-краязнаўчага музея (далей – Гудзевіцкага музея) можа і павінна быць заўважнай і ўзорнай. Для гэтага дадзены музей мае ўсе перадумовы і характарыстыкі, назапашаныя дзесяцігоддзямі яго дзейнасці.

Гістарычна Гудзевіцкі музей складаецца з наступных тэматычных экскпазіцый: літаратурная, народных рамёстваў, літаратурнага мастацтва, карысныя выкапні, Гудзевічы ў мастацтве, гісторыя Гудзевічаў у дакументах і фотаздымках, народная медыцына, лён і ткацтва і этнаграфічны аддзел – хатка ХІХ стагоддзя.

Гісторыя станаўлення і развіцця Гудзевіцкага музея, створанага настаўнікам беларускай мовы і літаратуры А.М. Белакозам, на працягу ўсяго часу існавання музея стала перыядам паступальнай дэманстрацыі такіх каштоўнасцей беларускай культуры, як літаратура, мастацтва, традыцыйныя народныя рамёствы, народная медыцына, гісторыя нацыянальна-вызваленчага руху.

Дзякуючы ўнікальнай сабранай калекцыі рэдкіх артэфактаў: кніг, аўтографаў, твораў выяўленчага мастацтва (карцін, гравюр, скульптурных твораў), вырабаў народнага ткацтва, разнастайных прыладаў працы, з сялянскага хатняга побыту, гербарыяў , сабраных Зоськай Верас, калекцыі дакументаў па гісторыі Гудзевіч, калекцыі карысных выкапняў – музей дазваляе знаёміць наведвальнікаў з самымі рознымі бакамі нашай культуры. У межах музейнай экспазіцыі экскурсанты могуць дакрануцца да сапраўдных рэчаў, даведацца пра красамоўныя прыклады жыцця дзеячаў беларускай культуры.

Такі змест музея робіць актуальнай мэту нашага даследавання: даць ацэнку Гудзевіцкаму дзяржаўнаму літаратурна-краязнаўчаму музею ў культуратворчых працэсах канца ХХ – пачатку ХХІ стст.

Для дасягнення пастаўленай мэты былі выкананы наступны задачы: прааналізавана літаратура і крыніцы па тэме даследавання; вызначыны асаблівасці дзейнасці Гудзевіцкага музея ў захаванні традыцыйнай беларускай культурнай спадчыны; дадзена ацэнка дзейнасці Гудзівіцкага музея ў папулярызацыі беларускай літаратуры; прааналізавана дзейнасць і перспектывы Гудзевіцкага музея ў развіцці ўнутранага і ўязнога турызму.

Сёняшні час ставіць перад музеямі новыя задачы, прымушае развівацца з улікам патрабаванняў з боку наведвальнікаў. Інфармацыйная прастора, якая цалкам акружыла сучаснага чалавека, уключае ў сабе і прастору музея. Правільней казаць, павінна ўключаць. А для гэтага змястоўныя магчымасці музейных экспазіцый павінны быць адлюстраваны ў новых сродках візуалізацыі – на інтэрнэт-старонках сайта музея, сацыяльных сетак. Для Гудзевіцкага музея, нягледзячы на наяўнасць уласнага сайта, гэта чарговы этап у развіцці. Таму выпрацоўка накірункаў такога віртуальнага данясення музейнага багацця робіць таксама актуальным наша даследаванне.

Яшчэ адным фактарам, які надае актуальнасці нашаму даследаванню, з’яўляецца тое, што Гудзевіцкі музей дазваляе комплексна знаёміць вучнёўскую моладзь са шматграннасццю беларускай культуры, прычым робячы акцэнты не толькі на звыкла вясковым асяродку яе прысутнасці, але і звяртаючы ўвагу на такія яе бакі, як літаратура і мастацтва. У прасторы музея розныя напрамкі нацыянальнай культуры арганічна спалучаюцца і падносяцца наведвальнікам. Вопыт такой цэласнасці, комплекснасці і суразмернасці ў дэманстрацыі здабыткаў нацыянальнай культуры варты пераймання і вывучэння.

Наша даследаванне закранае толькі некаторыя аспекты развіцця і дзейнасці Гудзевіцкага музея як установы культуры, як асветніцкай арганізацыі, як турыстычнага аб’екту. Па-за нашым даследаваннем застаецца шмат тэмаў, якія вартыя самастойнага вывучэння. Гэта, напрыклад, музейная інтэрпрэтацыя гісторыі станаўлення вёскі Гудзевічы праз лёсы мясцовых людзей, спроба дэманстрацыі прыродных багаццяў роднай зямлі, аналіз калекцый музейных фондаў, музейнай бібліятэкі, жыццяпіс Алеся Мікалаевіча Белакоза – падзвіжніка і рупліўцы на ніве беларускага школьніцтва і культуры, вывучэнне асобных перыядаў Гудзевіцкага музея ў храналагічных рамках яго функцыянавання.

Наша даследаванне – толькі першы крок у асэнсаванні месца і ролі Гудзевіцкага музея, якое ён заняў на мяжы ХХ-ХХІ стст. у культурным і турыстычным асяродку Гарадзеншчыны і ўсёй краіны.

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА ПРАЦЫ

Сувязь работы з навуковымі праграмамі, праектамі, тэмамі.

Праца над магістарскім даследаваннем ажыццяўлялася ў шчыльнай сувязі з выкананнем навуковай тэмы кафедры турызму і культурнай спадчыны на 2019-2023 гг. “Турыстычны патэнцыял гісторыка-культурнай спадчыны Гродзенскай вобласці (2020-2023гг) , зацверджанай на паседжанні кафедры, Пратакол №1 ад 16.01 2020 г.

Агульны змест дысертацыі адпавядае канцэптуальнаму падыходу развіцця нацыянальнага турызму, змешчанага ў Дзяржаўнай Праграме развіцця турызму “Беларусь гасцінная” на 2021-2025 г.( Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусьад 29 января 2021 г. N58).

Мэта і задачы даследавання

Галоўная мэта даследавання – даць ацэнку Гудзевіцкаму дзяржаўнаму літаратурна-краязнаўчаму музею ў культуратворчых працэсах канца ХХ – пачатку ХХІ стст.

Даследчыя задачы дысертацыі:

1. Прааналізаваць літаратуру і крыніцы па тэме даследавання.

Ацаніць дзейнасць Гудзевіцкага музея ў папулярызацыі беларускай літаратуры.
Вызначыцьасаблівасці дзейнасці Гудзевіцкага музея ўзахаванні традыцыйнай беларускай культурнай спадчыны
Прааналізаваць дзейнасць і перспектывы Гудзевіцкага музея ў развіцці ўнутранага і ўязнога турызму.

Аб’ект даследавання: Гудзевіцкі дзяржаўны літаратурна –краязнаўчы музей

Прадмет даследавання: Гудзевіцкі дзяржаўны літаратурна-краязнаўчы музей ў культуратворчых працэсах канца ХХ – пачатку ХХІ стст.

Палажэнні працы, якія выносяцца на абарону:

Гудзевіцкі дзяржаўны літаратурна-краязнаўчы музей трэба разглядаць у якасці ўзорнага прыкладу ў захаванні музейным сродкамі традыцыйнай беларускай культурнай спадчыны на Гродзеншчыне. Такі якасны ўзровень арганізацыі захавання прыкладаў беларускай традыцыйнай культуры ўвасобіўся ў шматгадовым дзеянні, накіраваным на захаванне і развіццёмайстэрства падвойнага ткацтва, а таксама вырабаў у гэтай тэхніцы. Арганізаваная дзейнасць ткацкага гуртка на базе музея з уключэннем ў яго некалькіх пакаленняў вучнёўскай моладзі Гудзевіцкай сярэдняй школы пад кіраўніцтва В.І. Белакоз дазволіла творча развіць традыцыю падвойнага ткацтва, пашырыць кола яе карыстальнікаў, стварыць ўмовы для далейшай рамеснай вытворчасці. Працэс вытворчасці ў тэхніцы падвойнага ткацтва, які існуе ў Гудзевіцкім дзяржаўным літаратурна-краязнаўчым музеі, на сёняшні дзень з’яўляецца найбольш буйным ў Гродзенскай вобласці і выступае яскравым прыкладам турыстычнай прывабнасці нацыянальнай беларускай культуры.
Адным з незвычайных і па-свойму ўнікальных экспанатаў Гудзевіцкага музея з’яўляецца калекцыя самвыдатаўскіх зборнікаў “Праменьчык”. Аналіз гэтых матэрыялаў педагагічнай работы з вучнямі дазваляе сцвярджаць, што стварэне такіх зборнікаў можна разглядаць, як творчую форму засваення багацця беларускай мовы і літаратуры, пашырэння кругагляду вучняў. Арганізаваныя стусункі з дзеячамі беларускай культуры дазволілі стварыць незабыўную атмасферу датыкнення да творцаў, іх думак, ацэначных меркаванняў, парадаў, якія былі адрасаваны персанальна пэўным вучняў. Работа над “Праменьчыкамі” – гэта асобны напрамак эўрыстычнай навучальнай і выхаваўчай дзейнасці, які заслугоўвае далейшага вывучэння.
Арганізацыя этнаграфічнага аддзела музея ў аўтэнтычным будынку – хатцы ХІХ стагоддзя, перавезенай з суседняй вёскі Семярэнкі – якасна новы і цікавы сродак для адлюстравання, вывучэння і папулярызацыі побытавай культуры Беларусі, які не страціў надзённасці і актуальнасці і ў наш час.
Месца і роля Гудзевіцкага музея ва ўнутраным і ўзязным турызме Гродзенскай вобласці павінны стаць выключнымі. Гэтаму спрыяе багацце музейнай калекцыі, разнастайнасць тэматык музейных экспазіцый, інтрэактыўнасць дэманстрацыі тэхнікі падвойнага ткацтва, комплекс анімацыйных праграм, якія прадстаўляюцца на фоне аўтэнтычных артэфактаў беларускай сялянскай гаспадаркі. Унікальнасць вялікай колькасці экспанатаў музея дазваляе рабіць наведванне Гудзевічаў самамэтаю турыстычных вандровак.

Асабісты ўклад саіскальніка навуковай ступені

Дысертацыя з’яўляецца самастойным даследаваннем аўтара. Для вырашэння пастаўленых задач аўтарам упершыню былі даследаваны музейныя калекцыі падвойнага ткацтва і зборнікаў “ПРАМЕНЬЧЫК”. Аўтарам была дадзена ацэнка турыстычнай вартасці музея і вызначаны перспектывы яго развіцця як турыстычнага аб’екта і сапраўднага цэнтра беларускай культуры Гродзеншчыны..

Апрабацыя вынікаў дысертацыі

Матэрыялы дысертацыі былі прадстаўлены на VI Рэспубліканскай навукова-практыческай канферэнцыі маладых навукоўцаў «Індустрыя турызму і турыстычныя рэсурсы ( 24 сакавіка 2022 г. г. Брэст, БрДУ імя А. С. Пушкіна). Тэма выступу – “Да праблемы павелічэння турыстычнай прывабнасці Гудзевіцкага музея”.

Падрыхтаваны і ўзяты да друку ў “Беларускі гістарычны часопіс” (№ 6 2022 г.) артыкул на тэму “Гудзевіцкія “Праменчыкі”: ад педагагічнага прыёму да музейных экспанатаў”.

Структура і аб’ём дысертацыі

Магістарская дысертацыя складаецца з увядзення, заключэння, чатырох глаў і спісу выкарыстаных крыніц. Агульны аб'ѐм магістарскай дысертацыі складае 66 старонак (з літаратурай).

ГЛАВА 1.

ТЭАРЭТЫКА – МЕТАДАЛАГІЧНЫЯ АСНОВЫ ДАСЛЕДАВАННЯ

1.1 Гістарыяграфія даследавання

Для напісання работы намі быў праведзены збор і аналіз інфармацыі і матэрыялаў па тэме “Роля Гудзевіцкага музея ў культуратворчых працэсах Беларусі канца ХХ - пачатку ХХІ стст.”.

Асноўнымі крыніцамі пры падрыхтоўцы і рэалізацыі магістарскай дысертацыі з’яўляюцца навуковыя працы і публікацыі аўтараў у сферы народнага мастацтва, у прыватнасці, падвойнага ткацтва, захавання гісторыка-культурнай спадчыны, матэрыялы з фондаў Гудзевіцкага дзяржаўнага літаратурна-краязнаўчага музея, відэа- і аўдыя-матэрыялы, дадатковыя інтэрв’ю, а таксама шматлікія інтэрнэт-рэсурсы. Тым самым, былі акумуляваны, вывучаны і прааналізаваны розныя крыніцы і літаратура па даследуемай тэме.

Для больш поўнага раскрыцця тэмы і напісання працы, нам спатрэбілася разнастайная літаратура, якая магла б асвятліць тэму даследавання як з тэарэтычнага, так і з практычнага боку. Тэарэтыка-метадалагічную базу даследавання склалі дзве групы крыніц. Да першай адносяцца навуковыя артыкулы ў перыядычных часопісах, інтэрнэт-рэсурсах, вучэбная, навуковая літаратура, да другой – матэрыялы фондаў музея, унікальня інтэрв’ю, успаміны.

На этапе знаёмства і вывучэння тэарэтычнай часткі тэмы падвойнага ткацтва мы карысталіся матэрыяламі з фондаў Гудзевіцкага музея, дапамаглі таксама працы такіх аўтараў як А. Астрэйка, А.Г. Васільева, А.А. Кляпоўская, В.А. Лабачэўская, В.Г. Рубцова, В.І. Селівончык, А. Селязнёва, М.С. Капар [1, 12, 13, 14, 29, 31, 66, 68, 69, 70, 27]. Кожная з прадстаўленных работ дазволіла шырока разглядзець феномен ткацтва ў розных тэхніках, параўнаць і вызначыць найбольш складаныя.

Тэарэтыка-метадалагічную базу даследавання склалі тры групы крыніц. Да першай адносяцца навучальная літаратура (падручнікі і навучальныя дапаможнікі, даведачная і энцыклапедычная літаратура), да другой – навуковыя артыкулы ў перыядычных часопісах па даследуемай праблематыцы, да трэцяй – спецыялізаваныя вэб-сайты.

Тэорыя праектнай культуры і тэорыі музейнай педагогікі выразна прадстаўлены у работах А.В. Смурава, Б.А. Сталярова, С.Л. Траянскай [73, 74, 76, 77]. У кнізе «Музейная педагогика. История, теория, практика», якая з'яўляецца адным з першых навучальных дапаможнікаў па дысцыпліне і фармуецца на стыку музеязнаўства і педагогікі, Б.А. Сталяровым дадзены аналіз, абагульненне і інтэрпрэтацыя адукацыйнай дзейнасці мастацкага музея на фоне і ў кантэксце яе глыбокага і супярэчлівага вопыту[76]. Выкладзены матэрыял асэнсаваны з дбайнасцю гісторыка і педагога, які мае вялікі вопыт мастацкай адукацыі.

Артыкул Смурава Андрэя Валер’евіча «Университетский музей в XXI веке: проблемы и перспективы» прысвечаны праблемам кіравання і развіцця музеяў у ВНУ ў разрэзе часу, перад якім стаяць задачы павышэння якасці адукацыі, прыцягнення пазабюджэтных сродкаў, патраплення ў міжнародныя рэйтынгі [74]. Асаблівая ўвага надаецца ўдзелу музеяў у праектах, якія выкарыстоўваюць новыя фарматы камунікацый, тэхналогіі партнёрства, павышаюць прэстыж, канкурэнтаздольнасць і фінансавую ўстойлівасць ВНУ.

У навучальным дапаможніку Траянскай Святланы Леанідаўны «Музейная педагогика и ее образовательные возможности в развитии общекультурной компетентности» тэарэтычна абгрунтоўваецца адукацыйная сутнасць музея, вызначана музейная педагогіка як спецыфічная вобласць даследавання, якая мае свой аб'ект і прадмет, задачы і катэгорыі [77]. Дадзены кароткі гістарычны агляд кірункаў развіцця гэтай навукі з моманту ўзнікнення да нашых дзён. Разглядаецца музейна-адукацыйнае асяроддзе і яго галоўны кампанент – музейныя прадметы, іх прызначэнне і аб'яднанне ў мастацкую экспазіцыю. Вылучаныя прынцыпы і метады экспанавання. Музей разглядаецца і як педагагічная сістэма, вызначаны задачы музейнага педагога ў працэсе адукацыі і выхавання дзяцей і юнацтва.

Пры правядзенні даследавання асабліва важна было выкарытаць крыніцы па музейнай справе, зборнікі навуковых прац, артыкулы і манаграфіі па музейнаму праектаванню А.В. Лебедзева, Т.П. Палякова, А.М. Гана, Н. Нікішына, Е.В. Гараніна, Э.П. Карпеева, А.А. Гужалоўскага, С. Недкова, Р.М. Жыціна [33, 47, 17, 46, 18, 26, 20, 21, 36, 45, 23].

У кнізе Лебедзева А.В. «О природе музейного проектирования» прыведзены прыклад стварэння лабараторыі музейнага праектавання, місія якой складаецца ў садзейнічанні мадэрнізацыйным і інавацыйным працэсам у музейнай сферы шляхам правядзення пошукавых тэарэтычных даследаванняў, распрацоўкі эксперыментальных праектаў і іх ажыццяўлення ў цеснай кааперацыі з практыкамі музейнай справы [33]. За гады свайго існавання лабараторыя распрацавала мноства разнастайных музейных праектаў: ад канцэпцыі або стратэгіі развіцця музея да мультымедыйных экспазіцый і стварэння музеяў "з нуля", і паспяхова працягвае развіццё музейнай праектавання.

У рабоце Т.П. Палякова «Музейная колея, или о методах и технологиях проектирования музейных экспозиций» разглядаецца праблема класіфікацыі і краявідных асаблівасцяў музейнай экспазіцыі [47]. У якасці падставы класіфікацыі характарызуецца метад музейна-экспазіцыйнага праектавання як увасабленне пэўнага тыпу мыслення і пазнання экспазіцыйнай тэмы, праграма выбару сродкаў для стварэння спецыфічна музейнай мадэлі рэчаіснасці. Але праблематыка класіфікацыі экспазіцый дадзеным аўтарам не разглядалася.

А.М. Ган у сваім артыкуле «Проектная деятельность музея как способ актуализации историко-культурного наследия» сцвярджае, што музеі ў цяперашні час з'яўляюцца неад'емнай часткай сучасных сацыякультурных працэсаў [17]. На першы план выходзіць здольнасць музея не толькі захоўваць, але і актуалізаваць культурную спадчыну. Імкнучыся быць сучаснымі і цікавымі для наведвальнікаў, музеі актыўна займаюцца пошукам новых форм работы. Практыка актуалізацыі культурнай спадчыны музеем, па меркаванню аўтара, знаходзіць сваё ўвасабленне ў яго праектнай дзейнасці.

Працы і аўтарэфераты дысертацый па экспазіцыйна-выставачнай дзейнасці, спецыфіцы экспазіцыйнай працы разглядаліся ў творах такіх аўтараў як С.В. Мураўская, Т.В. Галкінай, С. Лакотка, Ф.І. Шміт [44, 16, 32, 43, 51, 83].

У артыкуле «Музеи высших учебных заведений: некоторые особенности существования» С.В. Мураўская звяртае ўвагу на асобную катэгорыю грамадскіх музеяў – музеі, якія знаходзяцца ў структуры вышэйшых навучальных устаноў, аналізуючы спецыфіку і асаблівасці іх ператварэння з арганізацыйна-метадычнай установы, якая выконвала важнейшыя адукацыйныя і навуковыя функцыі, у складовую частку грамадскай, якая часта дрэнна фінансуецца [44]. Зыходзячы з невыгаднай для існавання музеяў ВНУ заканадаўчай сітуацыі, апісваюцца якасці, якімі павінен валодаць кіраўнік такога музея, каб у максімальнай меры спрыяць яго развіццю. З мэтай акрэсліць партрэт дырэктара ВНУ-заўскага музея, які ішоў у нагу з часам, ва ўмовах знаходжання музеяў гэтай катэгорыі на раздарожжы, аўтар артыкула таксама аналізуе вопыт амерыканскіх і аўстралійскіх музейных работнікаў.

Вучэбна-метадычны дапаможнік Т.В. Галкінай «Музееведение: основы создания экспозиции» прысвечаны адной з галоўных практычных задач музея – стварэнню музейнай экспазіцыі, якая адказвае сучасным патрабаванням музейнага экспанавання [16]. Дапаможнік раскрывае прынцыпы і метады пабудовы музейных экспазіцый, арганізацыю навуковай працы над экспазіцыяй на канкрэтных прыкладах. У дадатку дадзены канцэпцыя і тэматыка-экспазіцыйны план музея гісторыі ТГПУ.

Значную частку работы складае інфармацыя, звязанная з развіццём музея, а больш канкрэтна – з укладам Алеся Мікалаевіча Белакоза да працэссу стварэння і станаўлення Гудзевіцкага дзяржаўнага літаратурна-краязнаўчага музея, папаўнення яго фондаў. У гэтай сувязі звярталіся да такіх крыніц і аўтараў як М. Амялішка, работы непасрэдна А.М. Белакоза, В.К. Бандарчыка, С. Барыса, М.В. Півавар [2, 6, 7, 8, 9, 10, 49, 3, 19].

У своёй манаграфіі «Гістарычнае краязнаўства Беларусі ў 1961-1991 гг.» у раздзеле «Праца лепшых краязнаўцаў-педагогаў» М.В. Півавар дае агульную характарыстыку і персанальную ацэнку дзейнасці Алеся Мікалаевіча, падкрэслівае яго асабісты ўклад не толькі да музея, але і да педагагічнай справе ўвогуле.

Прыклады навуковых канцэпцый і метадычныя рэкамендацыі па іх стварэнні былі асабліва падрабязна асветлены ў працах М.Т. Майстроўскай і А.Ю. Волькавіч [34, 15]. Кніга «Музейный образ – поиски и находки» М.Т. Майстроўскай прысвечана станаўленню і развіццю мастацтва музейнай экспазіцыі і музея ў цэлым як аб'екта культуры пачынаючы з зараджэння музеяў да мяжы ХIХ–ХХ стагоддзяў. Упершыню аналізуюцца пытанні фарміравання архітэктурна-мастацкай пабудовы музея, мастацтва экспазіцыі ў кантэксце мастацкіх і культурных тэндэнцый часу. Разглядаюцца асноўныя этапы, характар кампазіцыйных узаемасувязяў, прынцыпы і прыёмы, сродкі выразнасці экспазіцыйнага ансамбля. Увага надаецца пытанням мастацкай арганізацыі выставачных кампазіцый, гісторыі іх фарміравання і характэрным рысам развіцця. Архітэктурная і экспазіцыйная пабудовы разглядаюцца ў якасці адных з самых складаных жанраў мастацтва і дызайну, з уласцівымі ім якасцямі, сродкамі выразнасці, прынцыпамі пабудовы асяроддзя і ладу, рознымі навуковымі падыходамі, у кантэксце гістарычнага развіцця [34].

Волькавіч А.Ю. у сваім аўтарэфераце «Музейная экспозиция как семиотическая система» сцвярджае, што ў цяперашні час важна разглядаць музейную экспазіцыю і як важны канал музейнай камунікацыі – прыладу, прызначанаю для перадачы інфармацыі [15]. Вывучэнне музейнай экспазіцыі з дадзенага пункту гледжання дае магчымасць удакладніць механізмы музейнай камунікацыі ў рамках экспазіцыі, вылучыць працэсы, якія адбываюцца падчас камунікацыйнага акту.

У тым ліку вывучаліся матэрыялы розных канферэнцый і праграмы па аднаўленню і мадэрнізацыі музеяў, развіццю музейнай камунікацыі і праектавання. Сярод такіх работы наступных аўтараў: В.П. Грыцкевіч, Р.М. Жыцін, Ю. Дукельскі, Я.А. Палякова, С.Б. Рудэнка, К. Хадсан, [22, 23, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 47, 67, 79].

Напрыклад, К. Хадсан у сваёй кнізе “Влиятельные музеи” чытачу тлумачыць феномен музеяў, якія праклалі новы шлях і зрабілі канцэптуальна новыя рухі ў накірунку камунікацыі не толькі з наведвальнікамі, але і паміж музеямі ў цэлым. Музейную эліту апошніх двух стагоддзяў, згодна высноваў аўтара, склалі ўсяго 37 музеяў [79].

Даследаванне музейнай экспазіцыі як канала камунікацыі павінна ўключаць у сябе вывучэнне асаблівасцяў прыроды яго элементаў, сувязяў паміж імі, структуры сістэмы і прынцыпаў ўзаемадзеяння паміж элементамі, вызначаных як ўласцівасцямі саміх элементаў, так і знешнімі ўздзеяннямі.

Агульны аналіз спецыяльнай літаратуры дазволіў акрэсліць асноўныя прынцыпы аналізу тых элементаў Гудзевіцкага музея, якія адлюстроўваюць культуротворчыя працэсы канца ХХ – пачатку ХХІ стст. у нашай краіне.

1.2. Крыніцы даследавання

Трэба адзначыць, што хоць Гудзевіцкі музей мае даволі вялікую вядомасць і папулярнасць, фактычна навуковага даследавання і апісання яго гісторыі стварэння і развіцця няма. Энцыклапедыі і даведнікі падаюць толькі агульную інфармацыю пра музей, у якой расказваецца пра стваральніка музея Белакоза Алеся Мікалаевіча, пералічваюцца тэматыка экспазіцый і некаторыя адметныя экспанаты. Паколькі за сваю гісторыю музей прайшоў некалькі этапаў у сваім развіцці, то і гэтая інфармацыя па экспазіцыях не заўсёды актуальная.

Такім чынам, выбар крыніцаў даследавання для работы даволі абмежаваны. Тым не менш у кола нашых крыніц уваходзяць: 1) уліковыя дакументы музея; 2) крыніцы асабістага паходжання, 3) экспанаты музея – вучнёўскі альманах “Праменьчык” (№1-14); 4) прылады працы; 5) ткацкія вырабы; 6) фотаздымкі.

Кнігі паступленняў, інветарныя кнігі, экспазіцыйныя вопісы, усё, што адносіцца да уліковых дакументаў музея, дапамагло прааналізаваць колькасны склад, паказаць напаўняльнасць экспазіцыі музея.

Успаміны В.І. Белакоз, былога дырэктара музея К.В. Басінскай, назіральніка музея Л.М. Станеўскай дазволілі больш падрабязна адлюстраваць гісторыю развіцця музея, захавання традыцый ткацтва, сучасны стан музея, яго перспектывы.

Аналіз вучнёўскага альманаха “Праменьчык” – гэта вывучэнне ўнікальнай методыкі стварэння музея А.М. Белакоза і вучняў ад ініцыятывы, задумы да канкрэтнага выніка, адмысловы спосаб пазнання беларускай мовы, літаратуры, нацыянальнай культуры.

Прылады працы, звязанныя з працэсам апрацоўкі лёну і ткацтвам, сельскагаспадарчыя прылады, прадметы побыту, якія сабраны ў этнаграфічным аддзеле, ткацкія вырабы, фотаздымкі дапамагаюць пазнаёміцца з ткацкім рамяством, з ладам жыцця беларускай вёскі к. XIX – пач. XXстст., ілюструючы гісторыю развіцця нашага грамадства, паказваючы цесную сувязь мінулага і сучаснага, ролю музея ў культуратворчых працэсах Беларусі канца ХХ – пачатку ХХІ стст.

Першымі крыніцамі літаратуры, якія былі выкарыстаны для раскрыцця тэмы, сталі кнігі Алеся Мікалаевіча Белакоза “Каб жыла Беларусь: Артыкулы, успаміны, інтэрв'ю” і “Музей у Гудзевічах” [6,8]. У кнізе “Каб жыла Беларусь…” стваральнік музея змясціў аўтабіяграфічныя звесткі, элементы гісторыі, факты, звязаныя са стварэннем і станаўленнем музея, аднаўленнем і развіццём тэхналогіі падвойнага ткацтва ў Гудзевічах. Блізкай па зместу з’яўляецца кніга “Музей у Гудзевічах”. Як адзначыў С. Чыгрын ва ўступе да гэтай кнігі: “Гэта кніга – жменька праўдзівых успамінаў мудрага настаўніка з Гудзевічаў” [8, С. 4]. У кнізе вялікі пералік тэм, звязаных па зместу са стварэннем і дзейнасццю музея. Па-сутнасці, усе раздзелы кнігі адлюстроўваюць тыя ці іншыя экспазіцыі альбо асобныя экспанаты Гудзевіцкага музея, ёсць раздзелы, прысвечаныя стварэнню “Праменьчыкаў”, сялянскай хаце XVIII ст. [8, С. 114-117,176]. Раздзел кнігі пра гісторыю з’яўлення этнаграфічнага аддзела – беларускай хаты канца XVIII ст. – адлюстроўвае самыя розныя перашкоды і пярэчанні, з якімі сутыкаліся стваральнікі музея. Але, тым не менш, аўтар робіць выснову і сцвярджае: “Экскурсанты ехалі да нас з усіх кантынентаў” [8, С. 117].

Для напісання главы, звязанай з падвойным ткацтвам, у асноўным былі выкарыстаны звесткі, якія ўдалося атрымаць у ходзе інтэрв’ю з Верай Ігнатаўнай Белакоз, якая заснавала ткацкі гурток у Гудзевічах і з’яўляецца адраджальніцай унікальнай тэхнікі падвойнага ткацтва, Кацярынай Вітальеўнай Басінскай, былым дырэктарам Гудзевіцкага дзяржаўнага літаратурна-краязнаўчага музея (2011-2018 гг.), якая таксама засвоіла ткацкае майстэрства ад В.І.Белакоз. Асобнай групай крыніц для раскрыцця дадзенай задачы сталі самі ткацкія вырабы, якія экспануюцца ў музеі і захоўваюцца ў фондах. Гісторыя гэтых вырабаў – гэта гісторыя развіцця ткацтва ў цэлым і творчасці гудзевіцкіх майстрых у прыватнасці.

Вялікую частку работы складае апісанне ўнікальнага экспаната музея – вучнёўскага альманаха “Праменьчык”. Працэсс аналізу і падрабязнага агляду літаратурнага зборніка, які мае чатырнаццаць нумароў, ажыццяўляўся непасрэдна з арыгінала выдання (кожны нумар «Праменьчыка» мае чатыры экзэмпляры). Неабходна адзначыць, што гэтыя самвыдатаўскія вучнёўскія альманахі ніколі не станавіліся прадметам спецыяльнага даследавання, хаця занялі трывалае месца ў экспазіцыі музея. Аналіз гэтай крыніцы запатрабаваў не толькі дэталёвага знаёмства са зместам вучнёўскіх тэкстаў, а таксама карэспандэнтаў часопіса, у лік якіх патрапілі шмалікія дзеячы беларускай культуры. Асобны накірунак даследавання – знаёмства з вучнямі, якія з’яўляліся аўтарамі часопіса. Гэта задача накіравала пошук у бок знаёмства з гісторыяй Гудзевіцкай школы.

Частка работы, звязаная з апісаннем этнарафічнага аддзела Гудзевіцкага музея – хаткі ХІХ стагоддзя, рыхтавалася на аснове звестак і фактаў прадстаўленных на старонках “Праменьчыка”, былі таксама прааналізаваны Кнігі паступленняў і Інвентарныя кнігі з фондаў музея, экспазіцыйныя вопісы. Складанасцю работы з дадзенымі крыніцамі стаў колькасны склад асноўнага і навукова-дапаможнага фондаў музея (АФ – 17458 адзінак, НДФ – 5857 адзінак). Але менавіта праз асэнсаванне гэтых маштабаў музейных калекцый, разнастайнасці артэфактаў, гісторыі папаўнення фондаў музея склалася пэўнае ўяўленне пра стан Гудзевіцкага музея і яго магчымасці, а значыць – перспектыву развіцця.

У ходзе высвятлення шляхоў фарміравання музейных калекцый, арганізацыі выдання часопіса “Праменчык” спатрэбілася звярнуцца да вялікай колькасці карэспандэнтаў музея, з якімі ліставаўся А.М. Белакоз і іншыя супрацоўнікі музея. Гэтая эпісталярная спадчына толькі часткова была выкарыстана ў працы і застаецца асобным напрамкам даследавання гісторыі Гудзевіцкага музея.

Увесь комплекс крыніц, выкарыстаных у ходзе даследавання, дазволіў вырашыць пастаўленыя задачы і дасягнуць мэты навуковага пошуку.

1.3. Метадалогія і метады даследавання

Мэта і задачы навуковага пошуку абумовілі пэўныя даследчыя падыходы і запатрабавалі выкарыстанне адмысловых метадаў, неабходных для працы з крыніцамі і гістарыяграфіяй.

Прыярытэты і прынцыпы гістарычнай навукі – гэта сістэма метадаў і падыходаў, з дапамогай якіх ажыцяўляецца навуковае даследаванне. Метадалогія дадзенага даследавання складаецца з агульнанавуковай, тэарэтычнай і канкрэтна-гістарычнай частак.

Такія агульнанавуковыя метады, як аналіз і сінтэз, параўнанне, абагульненне, індукцыя і дэдукцыя на розных этапах навуковага пошуку дазволілі вызначыць адметнасці захавання і развіцця традыцый падвойнага ткацтва, арганізацыі педагагічнай дзейнасці з дапамогаю такой формы вучнёўскай твочасці, як самаробны часопіс “Праменьчык”, як арганізацыя дэманстрацыі традыцыйнага сялянскага жыцця з дапамогаю экспазіцыі “Сялянская хата XІХ ст.».

Тэарэтычнай базай дысертацыйнага даследавання сталі аб’ектыўнасць, гістарызм і сістэмнасць. Аб’ектыўнасць дасягалася з дапамогаю вялікага колькасці разнастайных крыніц, найперш, архіваў і перыядычнага друку, а таксама шляхам выяўлення сувязяў паміж прадметам даследавання і іншымі аб’ектамі гістарычнай рэчаіснасці. Асобным сведчаннем аб’ектыўнасці даследвання з’яўляецца дастаковая колькасці гістарыяграфіі тэмы, на падставе якой быў магчымы наступны крок ў пошуку ісціны.

Прынцып гістарызму дазволіў акрэсліць храналагічныя межы нашага даследавання, ацаніць навуковую вартасць крыніц, у тым ліку ўспамінаў А.М. Белакоза, змест лістоў, якія атрымлівалі вучні і настаўнік ад дзеячаў беларускай культуры.

Для вывучэння зместу тэкстаў часопісаў “Праменьчык” быў выкарыстаны метад кантэнт-аналізу. Дзякуючы яму атрымалася сістэматызаваць карэспандэнтаў часопіса, акрэсліць усе накірункі тэматыкі, высветліць адметнасці творчых работ вучняў Гудзевіцкай школы.

Вырашэнне пералічаных задач даследвання запатрабавала комплекснага выкарыстання пералічаных метадаў, што ў выніку дазволіла дасягнуць пастаўленай мэты.

ГЛАВА 2.

АСАБЛІВАСЦІ ДЗЕЙНАСЦІ ГУДЗЕВІЦКАГА МУЗЕЯ Ў ЗАХАВАННІ ТРАДЫЦЫЙНАЙ БЕЛАРУСКАЙ КУЛЬТУРНАЙ СПАДЧЫНЫ

2.1. Захаванне і развіццё традыцый падвойнага ткацтва.

Народнае ткацтва – адно з багацейшых і старажытнейшых рамёстваў беларусаў. Кожнае пакаленне развівала і ўдасканальвала гэтае майстэрства на працягу стагоддзяў, імкнулася перадаваць унікальную тэхніку з пакалення ў пакаленне. У народным ткацтве знайшлі сваё адлюстраванне працавітасць, мастацкі густ і адметныя рысы культуры беларускага народа, яго асаблівасці.

За час свайго развіцця ў ткацтве з’явілася шмат разнастайных тэхнік, што робіць цікавым гэтае рамяство і зараз, дазваляе майстрам рэалізоўваць ідэі як практычнага зместу, так і ствараць выключна мастацкія рэчы.

Безумоўна, узнікненне ткацтва і яго развіццё ў свой час было звязана ў першую чаргу з неабходнасцю стварэння тканіны для адзення, практычнага прымянення тканых рэчаў у побыце. Разнастайныя ж тэхнікі ручнога ткацтва пачалі найбольш актыўна развівацца ў першай палове ХХ ст. [30], калі лад жыцця людзей стаў імкліва змяняцца, што было звязана з развіццём прамысловасці. Імкненне да прыгожага заўсёды было ўласціва чалавеку, так і тканыя рэчы часцей сталі стварацца не па неабходнасці, а для дэкору інтэр’ера [6].

З 70-80-ых гадоў ХХ стагоддзя грамадства стала развівацца даволі імкліва: чалавек асвойваў усё больш і больш разнастайных тэхнічных навінак, развівалася серыйная вытворчасць, дзе ўсё большае месца займалі механізмы, якія выцяснялі штучную ручную працу. Развіццё вытворчасці пацягнула значныя змены і ў вясковым жыцці. Калі яшчэ з дзясятак гадоў таму вясковец актыўна карыстаўся самаробнымі прыладамі працы, то зараз яны перасталі быць патрэбнымі і перайшлі ў разрад музейных прадметаў [84].

Так сталася і з тканымі рэчамі, якія раней вырабляліся ў кожнай вясковай хаце, а ўжо ў 50-60-ых гадах ХХ стагоддзя замяняліся крамнымі, вырабленымі на фабрыках. Увогуле, для Гродзеншчыны характэрна распаўсюджванне гарадской моды нават у традыцыйных строях, калі кашулі і сарочкі шыліся з крамнага палатна, а гарсэты, андаракі, верхняя вопратка аздабляліся фабрычнымі тканінамі. У гэты час ткачыхі сталі актыўна выкарыстоўваць гатовыя баваўняныя, шаўковыя ніткі, а для афарбоўкі льняных і ваўняных прадзеных ніцей – яркія хімічныя фарбавальнікі. Як вынік, у хатніх умовах сталі ткаць толькі посцілкі і дываны, якія насілі дэкаратыўны характар [85].

Вера Белакоз піша “У нашай мясцовасці з незапомных часоў жанчыны поўнасцю адзявалі ўсю сям’ю: ткалі кужаль, плаценка, сукно, спадніцы, ручнікі, сяннікі, чынаваціну, радзюжкі, дываны, паяскі, вялізныя хусткі акрыванкі і многае іншае.

З дзяцінства мама вучыла мяне прасці, сукаць цэўкі, снаваць і нават ткаць. На жаль, многага з ткацкага майстэрства я не спасцігла з-за таго, што з ранняга дзяцінства пачала вучыцца, а ў час вайны, калі тата быў на фронце, даводзілася выконваць і мужчынскую работу, хоць мела тады толькі адзінаццаць гадоў.

У нашай мясцовасці калісьці ткалі паяскі на назе, без кроснаў. Спрабавала такога ткацтва і я, але нічога з гэтага не атрымалася, бо і навучыць гэтаму ўжо не было каму: мама калісьці ткала так, але ў старэйшым узросце чамусьці так спрытна, як у маладосці, у яе не атрымлівалася” [61, с. 320].

Паколькі ткацтва – адно з найбольш старажытных рамёстваў, якое носіць адметныя рысы ў кожнага народа, то фарміраванне такой калекцыі тканых вырабаў пачалося і ў Гудзевіцкім музеі. Унікальным і адметным быў падыход у музеі да стварэння гэтай калекцыі. Сюды ўключаны рэчы не толькі вырабленыя ў ранейшы час, але і тое, што стваралася ў музеі. Са з’яўленнем першых экспанатаў 1960-х гг. узнікла ідэя захавання не толькі гатовых вырабаў, але і самаго працэсу ткацтва. Пакуль музей быў школьным, пры ім у 1970 годзе стварылі ткацкі гурток. Толькі пачыналі ткаць у Гудзевічах спачатку на маленькіх ручных кроснах закладачкі для кніг, паяскі, гальштукі. Займалася гэтай справай Вера Ігнатаўна Белакоз, жонка Алеся Мікалаевіча.

“У 1970 годзе летам у Гудзевіцкі літаратурна-краязнаўчы музей прыехала Юлія Язэпаўна Бібіла, вядомы беларускі бібліёграф. Яна прыслала чарцёж маленькіх красёнцаў, якія зрабіў Міхаіл Пятровіч Янушчык. Навучыла мяне ткаць паяскі, гальштукі і закладкі. Юлія Язэпаўна лічыла, што літаратурна-краязнаўчы музей павінен абавязкова мець аддзел народнага мастацтва. Тады яна падаравала нашаму музею першы этнагарафічны экспанат, паясок, які выткала спецыяльна для нашага музея.

Калі мне ўдалося самастойна выткаць некалькі паяскоў, прыйшло жаданне перадаць ткацкае майстэрства вучаніцам, тым больш, што ў той час наш музей вёў шырокую перапіску з пісьменнікамі, мастакамі, кампазітарамі, даследчыкамі, вучонымі. Мы часта віншавалі вядомых дзеячаў беларускай культуры з юбілеямі. Звычайна да такой даты ткалі юбіляру гальштук. Першыя гальштукі гудзевіцкія школьніцы выткалі ў 1971 годзе. Потым мы захацелі пакінуць на гальштуку ці паяску нейкі след. Успомнілі, што нашыя бабулі ўмелі на перабірыстых дыванах выткаць год, імя і прозвішча ткачыхі. Першыя нашы вырабы з вытканым на адваротным баку годам, а пасля і прозвішчам і ініцыяламі юбіляра, з датай памятнага дня з’явіліся ў 1972 годзе. Гэта быў значны крок наперад у ткацтве гальштукаў, бо да гэтага не дадумалася нават Юлія Язэпаўна. Нам удалося ўдасканаліць у саматканым гальштуку вузел. Былі і ёсць вялікія цяжкасці з ніцьмі для ткацтва гальштукаў ці паяскоў. Часта ніці даставаць даводзіцца ў выпадковых людзей, а пасля за гэта ткаць гальштук. На выраб аднаго такога падарунка трэба затраціць каля дзесяці гадзін працы.

Цяжкасці кампенсуюцца радасцю дзетак, якія спазнаюць шчасце творчасці. Вырабы нашых вучаніц высока цэняць бацькі, грамадскасць, дзеячы беларускай культуры” – піша Вера Белакоз [61, с. 321].

Запісы В.Белакоз свечаць аб тым, якім чынам з маленькай ініцыятывы зарадзілася цэлі накірунак дейнасці, у тым ліку для дзяцей.

“За апошнія 14 гадоў мне давялося выткаць больш за сто гальштукаў, каля дзесятка паясоў, некалькі сот закладак. Многія нашы вучаніцы выткалі па 12-18 гальштукаў” – з тэксту В.Белакоз [61, с. 321].

Першыя вырабы гурткоўцаў (у асноўным закладкі і гальштукі) дарылі школе, музею, аформлялі альбом, пасылалі на выстаўкі, уручалі пісьменнікам і гасцям, якія наведвалі нашую Гудзевіцкую школу, ветэранам вайны і працы, касманаўтам [59].

На літаратурным вечары, прысвечаным 90-годдзю Якуба Коласа (кастрычнік 1972г.), вучаніцы падарылі гальштукі Аляксею Слесарэнку, члену Саюза пісьменнікаў БССР, які ткала Цвінар Ліля ў белым і жоўтым колеры, Пяткевічу Аляксею, беларускаму пісьменніку, заг. кафедры Беларускай літ. Гродзенскага педінстытута імя Янкі Купалы, які зрабіла Белакоз Вера Ігнатаўна (колеры чорны і белы), украінскаму пісьменніку Юрыю Назаранка – Юзафовіч Ніна, (колеры сіні і жоўты) [61].

У 1981 годзе ў Гудзевічах быў пабудаваны тыпавы двухпавярховы будынак школы, таму тры старыя будынкі, дзе раней месцілася школа, засталіся пустымі. Музей на той момант размяшчаўся ў адным пакойчыку, але колькасць экспанатаў пастаянна расла. Тады пад музей аддалі цэлы будынак, дзе пасля рамонту ў 1984 годзе была адчынена новая экспазіцыя, якая складалася з дзвюх літаратурных залаў, залы народнай творчасці, залы літаратурнага мастацтва.

Далейшае развіцце музея ішло ўжо ў 1990-ых гадах, калі ўстанова стала дзяржаўнай. Пад экспазіцыю быў аддадзены яшчэ адзін будынак старой школы, дзе размясціліся музейныя фонды, а таксама былі аформлены дзве залы лёну і ткацтва (да гэтага часу калекцыя была ўжо вельмі багатая) і зала народнай медыцыны.

З часам два асобныя будынкі злучылі паміж сабой, што яшчэ больш пашырыла экспазіцыйныя плошчы, на якіх размясцілі залу, прысвечаную гісторыі вёскі і жыхарам гудзевіцкага рэгіёну, залу карысных выкапняў, у асобнай зале выставілі старажытны човен з манекенамі ў народных мужчынскім і жаночым строях, а на сценах размясцілі зноў жа мастацкія творы, якія тэматычна былі звязаны з мясцовай гісторыяй. З’явілася магчымасць арганізацыі залы практычнага ткацтва, дзе стаяла некалькі кроснаў, на якіх супрацоўнікі музея ткалі посцілкі, дываны, ручнікі, фартухі, сурвэткі [61].

Гурток па ткацтву працаваў пры школе да 1990 года, пакуль Вера Ігнатаўна вучыла пачатковыя класы, нават з 1979 па 1985 гады, калі была загадчыцай дзіцячага садка, працягвала вучыць дзяцей ткацкаму майстэрству. Перапынак быў толькі ў 1985-1987 гадах, тады Вера Ігнатаўна працавала настаўніцай пачатковых класаў Радзявіцкай васьмігадовай школы [61].

З 1990 да 2020 года ткацкі гурток дзейнічаў пры музеі. З 2007 года, калі Белакоз В.І. пайшла на заслужаны адпачынак, з дзецьмі стала займацца яе вучаніца Станеўская Людміла Міхайлаўна, якая і зараз працуе назіральнікам ва ўстанове культуры “Гудзевіцкі дзяржаўны літаратурна-краязнаўчы музей”.

“Супрацоўніцы музея Белакоз Вера Ігнатаўна, Рыбалка Ніна Міхайлаўна, Кібік Валянціна Міхайлаўна, Улановіч Соня Аляксандраўна, Лявусік Ніна Уладзіміраўна выткалі восем падвойных дываноў, каля дзесятка посцілак ды абрусаў, трыццаць фартухоў, больш за дзесятак узорыстых ручнікоў. Гэта значны набытак, які музею нічога не каштаваў. Думаю, што іншым музеям таксама варта падумаць пра тое, каб супрацоўнікі ў вольны час займаліся нейкім промыслам: можна плесці кашы, бучы, палукашкі, вырэзваць драўляныя лыжкі, пасвісцёлы, вязаць карункі…”(Алесь Белакоз “Каб жыла Беларусь”, стар. 9) Такі наватарскі падыход кіраўніка музея даў свой плён: Гудзевічы славіліся не толькі экспазіцыяй, але і захаваннем ткацкай тэхнікі.

“Калі летам 1999 года прыйшла на працу ў музей, мяне вельмі зацікавіла, што ў музеі не толькі шмат каштоўных экспанатаў, вывучэннем якіх можна было займацца, але можна на практыцы авалодаць ткацкім майстэрствам, навучыцца ткаць нават падвойныя дываны. У Гудзевіцкай школе я вучылася ў 1978-1988 гадах, займалася ў ткацкім гуртку ў Веры Ігнатаўны, мела непасрэднае дачыненне да школьнага музея, была старшынёй Рады Гудзевіцкага музея, вяла экскурсіі самым розным дэлегацыям, што прыязджалі ў музей. Увогуле, мець дачыненне да музея было вельмі ганарова, ужо тады важнасць гэтай справы адчувалася вельмі моцна. Памятаю, калі ў пачатковых класах мы вучыліся ў суседнім класе з музейным пакоем, як цікава нам было заглянуць хоць адным вокам на сабраныя экспанаты, як мы прыслухоўваліся да стуку пішучай машынкі, на якой старэйшыя вучні друкавалі “Праменьчык”. Калі ў 1984 годзе адчыніліся чатыры экспазіцыйныя залы,( бо школа пераехала ў новы будынак, а стары ўвесь аддалі пад музей,) стала праводзіць там шмат часу, слухала Алеся Мікалаевіча, а потым змагла самастойна праводзіць экскурсіі.

У 1999 годзе музей меў ужо 10 экспазіцыйных залаў, этнагарафічны аддзел – хатку канца ХІХ-пачатку ХХ стагоддзяў, залу практычнага ткацтва, дзе змагла засвоіць сакрэты падвойнага ткацтва” з успамінаў Басінскай К.В.

Імкнучыся адлюстраваць тэму ткацтва найбольш поўна, у музейнай экспазіцыі размясцілі ўсе прадметы, з дапамогай якіх з раслінкі лёну ці жмені воўны ствараліся спачатку ніткі, а потым і гатовыя тканыя вырабы. Пры абнаўленні экспазіцыі ў 2014 годзе такі падыход захаваўся, таму і зараз наведвальнікам паказваюць і расказваюць пра нажніцы для стрыжкі авечак і пранік, якім абівалі лён, ламак і церніцу, шчоткі для часання, калаўротак і прасніцу, матачку, снойніцу і, канешне ж, кросны, якія не проста стаяць у зале, але на іх можна ткаць наснаванае палатно. Таксама ў экспазіцыі прадстаўлены найбольш цікавыя ўзоры ткацкага майстэрства, згрупаваныя па прызначэнню: ручнікі, абрусы, паяскі, дываны і посцілкі, узоры народных строяў [11].

Згодна з Кнігамі паступленняў і Інвентарнымі кнігамі, зараз гэтая калекцыя налічвае 548 прадметаў.

Найбольшую цікавасць сярод тканых вырабаў у музеі выклікаюць падвойныя дываны, самы старажытны з якіх датуецца 1898 годам. На выставе падвойных дываноў са збораў Польшчы і Беларусі ў Мінску ў 1996 годзе гэта быў самы старажытны дыван, год ўзнікнення якога натканы на самім вырабе. Адшукалі яго ў Індурскім касцёле, там яго клалі пад ногі ў час набажэнства, таму захаванасць не вельмі добрая. А падвойны дыван 1900 года, які музею ў свой час перадала Ларыса Геніюш, і праз сто дваццаць год выглядае дабротным, якасным, як сапраўдны твор мастацтва, створаны на стагоддзі [14].

У цяперашняй экспазіцыі для падвойнага ткацтва выдзелена асобная зала. Тут размяшчаюцца як ранейшыя падвойныя дываны, так і работы Белакоз Веры Ігнатаўны, створаныя ў 1990-ых – 2000-ых гадах.

Падвойнае ткацтва – адно з відаў ткацкага рамяства, якое адрозніваецца тэхнікай выканання: на кроснах адначасова ствараецца дзве тканіны, якія злучаюцца паміж сабой у месцах узору. Аснова для падвойнай тканіны снуецца ў чатыры ніткі. Дываны заўсёды двухколерныя, раней ткаліся з воўны, таму былі вельмі цёплымі, даўгавечнымі, маглі засцілацца і на адзін, і на другі бок. Узор на такіх вырабах перабіраўся ўручную спачатку на адной аснове, а потым на другой, што займала шмат часу. Адметным было тое, што ткаць можна было самыя розныя ўзоры. Так, напрыклад, на адным з дываноў, выстаўленых у экспазіцыі музея, наткана сюжэтная карціна: дрэва і пад ім два сабакі. Гэта магчыма толькі ў падвойным ткацтве і ткацтве габеленаў. Часта на такіх дыванах ткалі ініцыялы майстрыхі і год стварэння. У зале “Народнае ткацтва” дэманструецца тканая дарожка, што ляжала нейкі час у царкве, на якой натканы надпіс, які сведчыць, што ткалі гэтую рэч спецыяльна для храма прыхаджане Гудзевіцкай царквы ў 1932 годзе.

“У 1990 годзе мы, супрацоўнікі Гудзевіцкага музея, вырашылі, што падвойныя дываны трэба вучыцца ткаць нам самім. Умела іх ткаць толькі Райская Ядвіга Аўгустынаўна з Адэльска, але яна была ўжо немаладая.

… У 1989 годзе нам удалося купіць падвойныя кросны. Паставілі перад сабой мэту навучыцца ткаць падвойныя дываны. Вясной 1990 года загітаваў я нашых назіральніцаў і паехалі мы ў Адэльск да Райскай. Ядвіга Аўгустынаўна сустрэла нас насцярожана і заявіла, што яшчэ ніхто ў яе не навучыўся ткаць падвойныя дываны і мы не навучымся” [6, с. 15].

Я.А.Райская (1913-2003) ткала падвойныя дываны з маладосці, засвоіўшы гэтае майстэрства ў канцы 1930-ых гадоў у рамесніцкай майстэрні ў Саколцы (зараз гэта Польша). Ткацтва стала яе асноўным заняткам і сродкам заробку, бо ткала на продаж па заказе. За год ткала дзесяць дываноў, у маладосці – дванаццаць. Сваіх узораў не складала, працавала толькі з вывучанымі, у дзевяностых гадах гэта ўжо было толькі чатыры ўзоры ў розных колеравых варыянтах: зялёна-чырвоныя, жоўта-бардовыя, чорна-чырвоныя.Супрацоўнікі музея пабывалі ў яе двойчы, і Вера Ігнатаўна Белакоз заснавала першы дыванок, які выткала ў 1990 годзе [66].

Рабілі першы дыванок (ён зараз таксама выстаўлены ў экспазіцыі) не шырокім (каля 75 см), каб было прасцей перабіраць. Заснаваны ён быў правільна, а ткаць пачалі па ўзорах перабірыстых дываноў, што было памылковым. Паправіла і падказала, як пазбегнуць такіх памылак, сама Ядвіга Аўгустаўна Райская, якая спецыяльна наведала музей, каб дапамагчы засвоіць асаблівасці падвойнага ткацтва.

У музеі для вырабу падвойных дываноў выкарыстоўвалі штучную воўну – акрыл. Гэтыя ніці значна танчэйшыя, чым воўна, таму для сукання іх бралі па чатыры, а закідаць нітку ўжо ў працэсе ткацтва трэба было тры разы на адзін радок узору. Колеры былі чорны і чырвоны, менш ніцей было карычневага і аранжавага колераў, таму ўсе дываны мелі такую колеравую гаму. Паколькі Вера Ігнатаўна Белакоз раней ткала перабірыстыя дываны і яны былі значна больш распаўсюджаныя ў нашай мясцовасці, то і ўзоры пераносіліся менавіта з такіх рэчаў на падвойныя дываны, што дазваляе зараз гаварыць пра адметную гудзевіцкую тэхналогію падвойнага ткацтва, якой у 2011 годзе прысвоены статус нематэрыяльнай каштоўнасці.

Пад кіраўніцтвам Веры Ігнатаўны Белакоз у зале практычнага ткацтва гэтую тэхналогію засвойвалі ўсе супрацоўнікі музея. Былі спецыяльна набытыя шырокія кросны, на якіх сталі ткаць вялікія дываны, бо ў адрозненні ад перабірыстых, падвойныя дываны не сшываліся, а ткаліся адразу на ўсю шырыню. Таксама для папулярызацыі падвойнага ткацтва ў музеі сталі арганізоўваць “Майстэрню падвойнага ткацтва”. Тут усе жадаючыя спачатку знаёмяцца з тэарытычнай часткай, дзе ідзе размова пра адметнасці такой ткацкай тэхналогіі, пра майстроў, якія яшчэ працуюць у гэтай тэхніцы ці скарыстоўваюць яе элементы ў спалучэнні з іншымі прыёмамі, а потым ідзе знаёмства з працэсам: снаванне асновы, запраўка кроснаў, тканне падвойнага палатна, як правіла вузкага, каб зразумець усе асаблівасці ў рабоце. Набыты і сучасныя складныя кросны, з якімі супрацоўнікаў музея можна сустрэць на розных мерапрыемствах, дзе прэзентуюцца народныя рамёствы. На іх заснавана таксама падвойнае палатно, каб паказаць як мага большаму колу людзей унікальную тэхніку падвойнага ткацтва.

Яшчэ ў музеі прапануецца правядзенне майстар-класаў па ткацтве, калі наведвальнікі могуць паспрабаваць працаваць на ручных маленькіх кроснах, каб зразумець працэс стварэння закладачкаў і паяскоў. Такія атракцыі выдатна спалучаюцца з агляднымі экскурсіямі.

Такім чынам, у музеі захаваны не толькі гатовыя ткацкія вырабы як музейныя экспанаты, але захоўваецца і сам працэс стварэння такіх рэчаў. Менавіта дзякуючы дзейнасці супрацоўнікаў музея па захаванню і папулярызацыі тэхналогіі падвойнага ткацтва гэтае майстэрства не знікла, а стала нацыянальным здабыткам, патрапіўшы ў спіс нематэрыяльных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.

2.2. Вучнёўскі альманах “Праменьчык” як форма папулярызацыі беларускай мовы.

Адным з малавывучаных, але вельмі цікавых і ўнікальных экспанатаў музея з’яўляецца вучнёўскі альманах “Праменьчык”. У ім можна прасачыць своеасаблівую гісторыю стварэння, развіцця, папаўнення і ўдасканалення музейных экспазіцый. Таксама гэта адметная форма супрацы вучняў і настаўніка Алеся Белакоза, якая дазваляла развіваць ініцыятыўнасць дзяцей у музейнай справе, іх творчыя здольнасці, стымулявала цікавасць да беларускай мовы і літаратуры.

У музейнай экспазіцыі выстаўлены чатырнаццаць нумароў літаратурнага альманаха “Праменьчык”, які выдаваўся з 1966 да 1988 года.

Кожны альманах “Праменьчыка” уяўляе сабой кнігу памерам ліста фармата А4, друкаваны на пішучай машынцы пад капірку, пераплёт рабіўся ўручную з дапамогай спецыяльнага прыстасавання, вокладка цвёрдая з кардона, каляровая аднатонная. Да 1986 года, калі выйшаў адзінаццаты нумар, выдаваўся раз у два гады, у 1987 годзе было выдадзены адразу дванаццаты і трынаццаты нумары, у 1988 годзе – апошні чатырнаццаты нумар. Кожнага нумара выдавалася чатыры экзэмпляры, па сведчаннях Алеся Мікалаевіча Белакоза, некаторыя нумары мелі пяць экзэмпляраў. Адзін камплект “Праменьчыкаў” захоўваецца ў музейнай экспазіцыі, другі – у школьным музейным пакоі Гудзевіцкай сярэдняй школы, трэці і некаторыя нумары чацвёртага – у бібліятэцы А.М. Белакоза. У апошнім камплекце шмат правак, зробленых А. М. Белакозам, які, відаць, перачытваў альманах, рабіў нейкія ўдакладненні. Менавіта гэты камплект “Праменьчыка” і будзе аналізавацца. Трэба адразу адзначыць, што набраныя вучнямі школы на машынцы тэксты могуць мець пэўныя памылкі і недакладнасці, бо друкаваліся самастойна дзецьмі з рукапісаў. Таксама пры пераплёце і з-за выкарыстання “капіркі” пры друкаванні некаторыя месцы цяжка чытаюцца і могуць таксама перадавацца з пэўнымі памылкамі, як і рукапісныя праўкі некаторых месцаў. Таму, пры патрэбе далейшай публікацыі тэксту з цытатамі з “Праменьчыка”, неабходна зверка з арыгіналамі, якія захоўваюцца ў фондах УК “Гудзевіцкі дзяржаўны літаратурна-краязнаўчы музей” ці хаця б іншымі экзэмплярамі альманаха.

У сваіх успамінах “Каб жыла Беларусь”, стваральнік Гудзевіцкага музея згадвае пра акалічнасці нараджэння справы стварэння гэтагапрыкладу вучнёўскага самвыдату: “У 1965 годзе я быў у Рэспубліканскім інстытуце ўдасканалення настаўнікаў на курсах кіраўнікоў раённых секцыяў беларускай мовы і літаратуры. Там пераканаўся, што Міністэрства асветы і ЦК КПБ робяць усё для знішчэння беларускай мовы, а значыць і беларускага народа. Вярнуўшыся з курсаў, я стварыў гурток беларускай літаратуры, у якім дзеці вучыліся пісаць вершы, збіраць фальклор, шукаць легенды пра нашы тапонімы і мікратапонімы, высвятляць паходжанне антрапонімаў, збіраць экспанаты па этнагарафіі. Мы пачалі выдаваць літаратурна-краязнаўчы часопіс “Праменьчык”, тыраж якога быў 4-5 экземпляраў, аб’ём 300-600 машынапісных старонак. У ім былі раздзелы: лірыка, сачыненні, проза, драматургія, крытыка, гумар, дапаможнік для экскурсавода, фальклор, тапаніміка і антрапанімія, лісты пісьменнікаў, мастакоў, кампазітараў, артыстаў, вучоных і інш. Лісты Ларысы Геніюш, Дануты Бічэль-Загнетавай, Вольгі Іпатавай, Валянціны Коўтун, Аўгінні Кавалюк і другіх творцаў былі вельмі змястоўныя. Многія з іх потым друкаваліся ў іншых выданнях”. [6, С.44].

Аналізуючы ўсе выданні, трэба адзначыць, што афармленне гэтых зборнікаў, па-большасці, стэрэатыпнае. Кнігі маюць кардонную вокладку рознага колеру: №1,2,3,8,14 – чырвонага, №4, 7 – цёмна-сіні, №5 – карычневы, № 6 – бэжавы, № 9 – сіні, № 10 – бардовы, № 11,12,13 – бледна-ружовы.

Надпіс ад рукі на вокладцы на розных кнігах – таксама разнага колеру: №1 – серабрысты, №2 – залацісты. З трэцяга нумару назва выразана з кляровай паперы і наклеена, як і лічба тры, якая абазначае нумар альманаха і з гэтага часу абазначаецца на ўсіх наступных кнігах. Афармленне восьмага нумару адметна тым, што назва і нумар натканыя ў выглядзе закладачкаў, якія выраблялі вучні на ткацкім гуртку.

Таблица 1 ‑Храналогія выдання і колькасць старонак вучнёўскага альманаха “Праменьчык”

Год выдання

Нумар выдання

Колькасць старонак

1966

№ 1

1968

№ 2

1970

№ 3

141

1972

№ 4

133

1975

№ 5

326

1976

№ 6

233

1978

№ 7

355

1980

№ 8

427

1982

№ 9

437

1984

№ 10

531

1986

№ 11

638

1987

№ 12

416

1987

№ 13

331

1988

№ 14

591

На тытульным лісце першага альманаха ўказана: “№1 орган літаратурнага гуртка Гудзевіцкай сярэдняй школы Праменьчык год выдання першы 1966 г. літаратурна-мастацкі альманах” [52, с. 1]. Аналагічны надпіс з адпаведнай даціроўкай і нумарацыяй - на вокладках іншых альманахаў.

Далей ідзе змест, дзе указаны раздзелы, назвы твораў і іх аўтары. Так, напрыклад, ужо ў першым нумары надрукаваны ліст Уладзіміра Караткевіча да вучняў школы, напісаны 8 лютага 1966 года. Не менш змястоўны і патрыятычны лістад Івана Мележа(Гл дадатак 4). А, лістКанстанцыі Буйла ад 24 студзеня 1966 года, дасланы з Масквы, таксама змяшчае радкі пра беларускую мову: “А родная мова, для кожнага народа, яго самае вялікае і дарагое багацце. Гэта невычэрпная крыніца фарбаў для адлюстравання дум, мар, пачуццяў і настрояў чалавека. Гэта дзверы, якія раскрываюць усё багацце душы народа. І колькі б языкоў чалавек не вывучаў, самае запаветнае ў яго душы – выльецца рэльефна, паўнагучна толькі на яго роднай мове”[50, с. 24]

У канцы кожнага нумару змяшчаецца спіс рэдакцыйнай калегіі і карэктараў (Гл. дадатак 1).

Усяго за перыяд стварэння альманаха “Праменчык” вучні Гудевіцкайшколы ўсталявалі стасункі з некалькімі десяткамі дзеячаў беларускай літаратуры, мастацтва, навукі (Гл. дадатак 2).

Аналізуючы змест асобных раздзелаў альманаха, трэба адзначыць, што іх назвы мелі разнабаковую сувязь са штодзённай педагагічнай практыкай.

Раздзелы “Паэзія” і “Лірыка”прадстаўляюць сабой зборнік вешаў, напісаных на розную тэматыку вучнямі Гудзевіцкай школы, а ў некаторых нумарах і з в. Лунна, навакольных вёсак.

З вучнёўскіх работ у першым нумары змешчаны вершы Софіі Палавеня, Зузаны Эйсмант, Леанарды Палавеня, Кацярыны Юзафовіч, Таісы Клімуць, апавяданні Мікалая Рудніка і Янушка Марыі, сачыненні Віталя Бобрыка, Леанарды Палавеня, Марыі Янушка. Апошні з раздзелаў – гумар, дзе надрукаваны кароценькія апавяданні-гумарэскі Валі Хомка, Мікалая Іваноўскага, К.С., Уладзіміра Стацкевіча і Рудніка Мікалая. Усяго 31 старонка [52].

У другім нумары – работы вычняў Палавеня Леанарды, Лявусік Ганны, Кажэцкага Антона, Бібіла Кацярыны, Карпуць Сцяпана, Янушка Івана, Санюк Яўгенія, Скапца Алеся, Шульга Георгія, Навіцкай Тамары, Бандарыка Станіслава, Іваноўскай Ганны, Янушка Ліліі, Лапа Светы, Лявусік Люды. Размешчаны тут і калектыўная работа “Доктар Францыск Скарына – гуманіст, асветнік, першадрукар, патрыёт” Іваноўскага Мікалая, Пазняк Лілі, Лапа Светы, Слемп Тарэсы, даследчыя работы Янушка Лілі “Куфар” як этнаграфія беларускага народа”, Валюшка Анатолія “Лірыка нашых вучняў”, Янушка Ганны “Проза нашых вучняў”, матэрыял членаў гістарычнага гуртка Нікалайчык З., Цялеш В., Бібіла Ю., Новік Т. “Гісторыя Гудзевіцкай школы”, артыкулы Алеся Белакоза “Паходжанне назвы вёскі Гудзевічы”, Улановіч Ганны і Ваўчок Аліны “Мой першы вечар, прысвечаны творчасці Максіма Багдановіча”, ізлажэнне Бібіла Пеці “У Белавежскай пушчы” [53].

Трэці нумар пачаныецца раздзелам “Паэзія”, дзе надрукаваны вершы вучняў школы: Трацяк Ганны, Навіцкай Алены, Іваноўскай Ганны, Чарняка Уладзіміра, Барташэвіч Вечаслава, Карпуця Івана, Статкевіч Тэрэзы, Кібіка Мішы, Ахрэмчыка Яўгена, Ралейнік Алены, Фамульскай Ядзі, Юзафовіч Ніны, Кажэцкай Ядзі, Бібіла Яніны, Барысік Галі, Новік Люды, Кажэцкай Дануты, Мазырка Веры, Навіцкай Вацлавы, Чаляеўскай Алы, Барысіка Барыса, Асмалаўца Леаніда, Занеўскай Альфрэды, Маляўка Марыі, Навіцкай Ларысы, Кажэцкай Ліды, Бобрык Ганны[54]

Раздзел “Паэзія” у чацвертым альманасе традыцыйна змяшчаюць вершы і прозу вучняў школы на самыя розны тэмы: мова і Радзіма, прырода і поры года, родныя мясціны, гісторыі мясцовасці і г.д. Тут надрукаваны работы Аксаміт Іры, Ягнешка Алены, Карпуця Івана, Белакоз Марыны, Чаляеўскай Алы, Драбскай Іны, Ваўчка Яраслава, Улановіча Мікалая, Кажэцкай Дануты, Янушка Марыі, Санюк Люды, Іваноўскай Веры, Кажэцкай Вікторыі, Клімуць Тамары, Карпуць Галі, Мазырка Веры. [55].

У пятым нумары раздзел “Паэзія” змяшчаетворы наступных вучняў: Аксаміт Ліды, Ягнешка Алены, Іваноўскай Веры, Карпуця Івана, Карпуця Казіміра, Клімуць Тамары, Навіцкай Ларысы, Мароз Лілі, Аксаміт Ані, Рыжэўскай Іры, Кажэцкага Валерыя, Рыжко Сашы, Мароз Лілі, Саўка Валі, Карпуць Галі, Мароза Мікалая, Пронька Алега, Шайнога Галі, Клімуця Барыса, Санюк Люды, Гарачкі Рычарда, Палавені Мечыслава, Гарачкі Стася, Барысік Люды, Панцэвіч Крысі [56].

У раздзелах“Паэзія” і “Сачыненні” шостага нумара альманаха апублікаваны работы вучняў школы: Карпуця Казіміра, Аксаміт Ліды, Рыгоцкай Алены, Навіцкай Алы, Улановіч Ганны, Шабаль Ганны, Іваноўскай Веры, Кажэцкай Аліны, Вялічка Валі, Белакоз Марыны, Кажэцкай Ядвігі, Трацяк Даны, Рыбалка Яніны, Улановіч Раі, Бобрык Каці, Хомка Наташы, Ланцэвіч Тані, Ягнешка Аленкі, Труханоўскай Яніны, Карпуць Галі, Рыжэўскай Ірыны, Саўкі Івана, Белакоза Мікалая, Эйсмант Тэрэзы, Шайнога Галіны, Янушка Ані [57].

Раздзел “Паэзія” у сёмым нумары змяшчае вершаваныя работы вучняў: Улановіч Ганны, Багдан Марыны, Бібіла Таццяны, Ралейнік Ларысы, Іваноўскай Веры, Улановіч Алены, Кажэцкай Міры, Чвярток Марыны, Багдан Тэрэзы, Трайгель Тэрэзы, Бібіла Алены, Труханоўскай Яніны, Пацэнкі Сашы, Улановіч Марыны, Клімуця Пеці, Кажэцкай Тані, Ланцэвіч Вольгі, Раманчук Рыты, Барэйша Іны, Ваўчок Алены, Белакоза Міхася, Ваўчок Святланы, Кажэцкай Аліны, Гараднічай Святланы, Янушка Марыі, Клімуць Ганны, Ралейнік Марыны, Навіцкай Веры, Улановіча Валянціна, Урбановіч Марыны [58].

У раздзел “Паэзія” восьмага нумара традыцыйна увайшлі вучнёўскія вершы, адметна, што ў гэтым нумары часцей сустракаюцца падборкі твораў аднаго аўтара. Так, тут змешчана трынаццаць вершаў Кажэцкай Міры, якія яна напісала ў 5-6 класах; тры вершы Улановіч Ганны (10”А” клас), у тым ліку “Апошні званок”, які пакладзены на музыку Яўгенам Петрашэвічам, ноты таксама змешчаны; па некалькі вершаў надрукавана Ралейнік Ларысы, Бібіла Таццяны, Трайгель Тэрэзы, Улановіча Валянціна, Кажэцкай Тэрэзы, Раманчук Іры, Шайнога Любы; работы Клімуць Марыны, Клімуць Валянціны і Барэйша Іны, Белакоза Міхася, Раманчук Рыты, Чвярток Марыны [59].

У раздзеле “Паэзія” дзявятага нумару разам з вершамі вучняў Трайгель Тарэзы, Раманчук Іры, Ралейнік Ларысы, Улановіч Ганны, Шайнога Любы, Кажэцкай Міры, Навіцкай Веры, Эйсмант Галі, Улановіча Сяргея, Бобрык Марыны змешчаны верш Уладзіміра Васько “Музей у Гудзевічах. Вучням мясцовай школы…” і ліст Уладзіміра Сяргеевіча Козырава, настаўніка гісторыі Луцкаўлянскай СШ Гродзенскага раёна, з вершам “Хлеб наш надзённы…”, які быў напісаны пад уражаннем экскурсіі ў музей. У лісце таксама выказана прапанова змясціць у этнагарафічным музеі “на стале акраец хлеба (вядома, круглага)”, што ў далейшым і было рэалізавана: на стале ў хатцы ляжыць муляж круглага бохана хлеба, які пяклі раней у печы [60].

У традыцыйным раздзеле “Паэзія” дзясятага нумара змешчаны вершы вучняў Пракаповіча Генадзя, Навіцкай Інгі, Труханоўскай Ірыны, Ланцэвіч Кацярыны, Кажэцкай Аксаны, Руднік Алены, Кавальчук Марыны, Ралейнік Кацярыны, Раманчук Тэрэзы, Раманчук Ірыны, Навіцкай Людмілы, Ягнешка Жанны, Лявусік Таццяны, Кажэцкай Ірыны, Ката Віці, Ваўчок Аленкі, Грышчук Марыны, Кажэцкага Валянціна, Кажэцкай Аліны, Рыбалка Светы, Ралейніка Алеся, Ялоўчык Рыты, Антушэвіч Аленкі, Трацяк Аленкі, Ягнешка Рыты, Лявусік Людмілы, Русецкай Галі, Шайнога Любы, Дарашкевіча Уладзіміра, Бобрык Марыны, Эйсмант Алены, Эйсманта Антона, Кавальчука Мечыслава, Ваўчок Аленкі, Кажэцкага Валянціна [61].

Вельмі багаты на творы раздзел “Паэзія” адзінаццатага нумара. Тут змешчаны 91 вершаваны вучнёўскі твор. Друкаваліся ў гэтым нумары са сваімі работамі Ралейнік Кацярына, Трацяк Рыта, Кажэцкі Сяргей, Гедрэвіч Святлана, Труханоўская Ірына, Дзямбіцкая Рыта, Кажэцкая Аксана, Бурак Марына, Раманчук Тэрэза, Кавальчук Марына, Ягнешка Рыта, Раманчук Лілія, Кажэцкая Аліна, Рыбалка Света, Улановіч Таццяна, Грышчук Марына, Лявусік Таццяна, Ягнешка Яня, Лявусік Людміла, Кажэцкі Мечыслаў, Ялоўчык Рыта, Кот Віктар, Ягнешка Жанна, Руднік Аленка, Трацяк Алена, Ваўчок Алена, Ланцэвіч Кацярына, Навіцкая Інга, Касіла Галіна, Палавеня Юра, Кот Андрэй, Грышкевіч Юра, Навіцкая Людміла, Кажэцкая Аксана, Антушэвіч Аленка, Труханоўская Ірына, Касцюк Наташа, Канеўская Святлана, Балінскі Валерый, Русецкая Галя, Эйсмант Антон. У гэтым раздзеле змешчаны таксама ліст з вершам Зінаіды Шакалей-Вайтулевіч, якая перадала ў музей палічку для посуду, якую рабіў яе дзед, пра што і напісала ў вершы. Таксама надрукаваны вершаваны пераклад урыўка “Слова пра паход Ігара” “Плач Яраслаўны” Людмілы Кебіч [62].

Раздзел “Паэзія” традыцыйна пачынае дванаццаты нумар альманаха, дзе надрукаваны тры вершы Трацяк Рыты, дзевяць вершаў Ашмяна Таццяны, восем Трацяк Эліны, тры Барэйша Ірыны, па два вершы Глебіка Дзімы, Гадомскай Святланы, Пановай Таццяны, па адным вершы Заяц Галіны і Шайнога Любы [63].

Апошні чатырнаццаты нумар пачынаецца раздзелам “Лірыка”, дзе змешчаны вершы Трацяк Рыты, Бурак Марыны, Кажэцкай Аксаны, Хомкі Пеці, Ланцэвіч Каці, Раманчук Лілі, Ашмяна Тані, Трацяк Эліны, Заяц Галіны, Рыбалка Дзмітрыя, Ралейнік Аленкі, Бобрык Тані, Хват Наталлі, Ваўчок Аленкі, Урбан Ірыны, Навіцкай Аксаны, Попік Наталлі, Ягнешкі Дзімы, Ягнешкі Алеся, Мароза Іосіфа, Ралейнік Іны, Балінскага Валерыя[65].

У раздзеле “Сачыненні”, верагодна, прадстаўлены лепшыя класныя і дамашнія творчыя работы вучняў розных напрамкаў, цесна звязаны з тэмамі школьнай праграмы. У трэцім нумары надрукаваны работы: Талочка Яні, Мароз Лілі, Статкевіч Тэрэзы, Шульгі Уладзіміра, Барысіка Грышы; у чацвертым - Новік Люды, Талочка Яніны, Белакоза Мікалая, Ягнешка Алены, Кажэцкай Ані, Саўка Алы, Навіцкай Алы, Ваўчка Валерыя, Чарняка Яўгенія, Барысік Іры, Шульгі Георгія, Бобрыка Пятра, Дзямбіцкага Анатолія, Дзямбіцкага Сашы, Ахрэмчыка Станіслава, Асмалаўца Мішы[54].

Сачыненні маюць розную тэматыку: “Грамадзянская мужнасць – абавязак кожнага” Клімуця Пятра ( 9“А” клас) і Улановіч Ганны ( 9 “А” клас), “Францыск Скарына – першадрукар, патрыёт, асветнік” Эйсмант Тэрэзы (8 клас), “Пісьмовы аналіз верша А.Куляшова “Над брацкай магілай” Янушка Ганны (10 “Б” клас), а таксама работы Шабаль Люды, Багдан Тэрэзы,Міцэвіча Барыса, Барэйша Іны, Кажэцкай Тэрэзы [59].

У дзявятым нумары сачыненні Ялоўчыка Віктара, Мароз Даны, Труханоўскай Ганны, Шайнога Веры, Каласоўскай Валі пра вёсачкі, у якіх яны жывуць, размешчаны ў аднайменным раздзеле. Таксама тут дзве работы па творах Якуба Коласа “Міхал і Антось – тыповыя прадстаўнікі беларускага сялянства” і “Лабановіч – патрыёт” вучаніцы 9-га класа Багдан Тэрэзы [61].

У раздзеле “Сачыненні” дзясятага нумару размешчаны лепшыя работы па школьнай праграме Кацко Сяргея (10кл.), Кажэцкай Міры (10кл.), Кажэцкай Тэрэзы (8кл.). У сачыненнях Багдан Тэрэзы “Мае прадзеды”, Кажэцкай Міры “Талент бабулі” даследуюцца сямейныя радаводы[61].

У адзінаццатым нумары прадстаўлена шмат твораў вучняў: Ралейніка Алеся, Бобрык Люды, Ялоўчык Рыты, Ланцэвіч Кацярыны, Касцюк Наталлі, Трацяк Рыты, Кажэцкай Аліны, Навіцкай Іны, Ралейнік Каці, Гедрэвіч Светы, Раманчук Тэрэзы, Лявусік Люды, Кажэцкай Аксаны, Палавені Юры, Навіцкай Люды, Эйсмант Алены. Тэматыка тут вельмі розная: пра людзей працы, пра мову, пра цікавыя музейныя экспанаты, пра творы са школьнай праграмы, аб прыгажосці родных мясцін і аб тым, якімі будуць Гудзевічы праз дзясяткі гадоў[62].

У раздзеле “Сачыненні” дванаццатага нумару змешчаны работы толькі трох вучняў: Навіцкай Інгі “Гісторыя роду Навіцкіх-Макароў”, “Навіцкі Міхась”, Кажэцкай Аксаны “Бабуля”, “Вялікі сябра беларускага люду”, Труханоўскай Ірыны “Ліпы”[63].

Раздзел “Дапаможнік для экскурсавода” змяшчае разнастайныя матэрыялы, тэматычна звязаныя з музейнай экспазіцыяй. Гэта, напрыклад, у трэцім нумары ўспаміны пра паўстанне Кастуся Каліноўскага ў нашай мясцовасці, запісаныя 13.04.1970 года Шэметам Іосіфам, вучнем 10 класа Гудзевіцкай сярэдняй школы, ад яго дзядулі Шэмета Адольфа Міхайлавіча, які расказваў пра свайго дзеда Шэмета Іосіфа Антонавіча (1830-1911гг.). У лісце да Кібік Люды, вучаніцы 9 класа Гудзевіцкай сярэдняй школы, Голуб Канстанцін Аляксандравіч расказвае пра свайго бацьку, Голуба Аляксандра Канстанцінавіча, які быў прататыпам Галубовіча з трылогіі “На ростанях” Якуба Коласа.Сачыненне “Гісторыя беларускага друкаванага слова” Новік Люды (8 клас ГСШ), напісанае 22 студзеня 1970 года, дапаўняе матэрыял экспазіцыі пра Францыска Скарыну. Надрукаваныя тут артыкулы пра Адама Міцкевіча (Слемп Тэрэза, 9 клас), Ігната Дварчаніна (Іваноўская Ганна, 9 клас), пра турыстычныя паходы па мясцінах паэта-земляка Міхася Явара у Міневічы і на радзіму Ларысы Геніюш у Жлобаўцы Новік Люды. Пра Міхася Явара расказваецца і ў рабоце Кукулы Генрыха, вучня 9 класа, надрукаваны тут і некралог на смерць паэта з часопіса “Шлях моладзі” №7-8 за 1933 год, вершы Міхася Явара з перыядычных выданняў і запісаныя па ўспамінах аднавяскоўцаў. Змешчаны матэрыялы па гісторыі Гудзевіцкай школы (Улановіч Алена, 7 клас, 17.02.1970), пра знойдзеныя манеты “Скарб музея Гудзевіцкай сярэдняй школы” (аўтар не ўказаны, магчыма, Алесь Белакоз), “Жыццё і дзейнасць Іваноўскага Мікалая Хведаравіча” Іваноўскай Ганны (10 клас), успаміны аднавяскоўцаў пра Агату Тарасевіч і вершы самабытнай паэткі. У гэтым жа раздзеле надрукавны лісты Хведара Янкоўскага, Пятра Сергіевіча, Міхася Лынькова, вершы Вольгі Іпатавай [54]

Раздзел “Дапаможнік да экскурсавода” чацвёртага нумаравельмі змястоўны, уключае ў сябе матэрыялы, сабраныя вучнямі з розных крыніц на працягу часу пасля выдання папярэдняга нумару, якія паглыбляюць і пашыраюць тэматыку музейнай экспазіцыі. Пачынае раздзел ліст-успаміны Зоські Верас “Больш чым поўвеку” пра Максіма Багдановіча, напісаныя 25.11.1971 года. “Той нядобры вечар” – успаміны Янкі Скрыгана пра сустрэчу з Янкам Купалам, датаваныя красавіком 1972 года. З артыкула “Сляды продкаў” Адама Мальдзіса, надрукаванага ў газеце “Літаратура і мастацтва” 30.10.1970г.:“ Тое, што я пабачыў у Гудзевічах, назваць музеем у поўным сэнсе гэтага слова можа яшчэ і гучнавата. Адзін пакой, просценькія стэнды. Можа, не зусім прадуманае ў прапорцыях і паслядоўнасці размяшчэнне экспанатаў, асабліва гістарычных. Але экспанаты ёсць. Я ўпэўнены, што літаратуразнаўцы 21 стагоддзя ды і больш блізкага часу не раз будуць выкарыстоўваць матэрыялы, сабраныя ў Гудзевічах, спасылацца на іх.” [55, с. 55]

Такая высокая ацэнка дзейнасці вучняў і настаўніка, вядома ж, вельмі стымулявала да далейшай працы. Надрукаваныя тут артыкул “Новыя старонкі пра песняра” з газеты “Звязда” ад 14.10.1971 года пра перапіску з сынам коласаўскага “дарэктара” М.І. Міцкевічам, артыкул “Сустрэча з пісьменнікамі” з раённай газеты “Зара над Нёманам” ад 20.05.1967г., у якім ідзе размова пра сустрэчу ў Гудзевічах беларускіх пісьменнікаў Васіля Быкава, Дануты Бічэль-Загнетавай, Вольгі Іпатавай, Ларысы Геніюш, Аляксея Пяткевіча. Успаміны Юрыя Рыгоравіча Тарасевіча прысвечаны яго матулі – мясцовай самадзейнай паэтцы Агаце Тарасевіч. Лісты ад Мікалая Іванавіча Міцкевіча (сын коласаўскага “дарэктара”) і Іосіфа Міхайлавіча Міцкевіча, роднага брата Якуба Коласа, расказваюць пра нашага знанага класіка [55].

У пятым нумары альманаха раздзел “Дапаможнік для экскурсавода” зноў жа змяшчае матэрыялы, якія дапаўняюць тэмы музейнай экспазіцыі. Юлія Язэпаўна Бібіла яшчэ 12.02.1968 года даслала ліст, у якім указала друкаванае выданне, дзе ёсць звесткі аб адкрыцці школы ў Гудзевічах у 1863 годзе. Далей у “Праменьчыку” змешчаны матэрыялы, якія расказваюць пра гісторыю ўзнікнення Гудзевічаў: выпіска са збору дакументаў Вялікага княства Літоўскага, апублікаванага ў 1901 годзе, перапіска з Міхасём Суднікам, па просьбе якога Алесь Булыка, старшы навуковы супрацоўнік сектара гісторыі мовы інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа Акадэміі навук БССР, расшыфраваў і зрабіў пераказ граматы 1539 года, у якой упамінаюцца Гудзевічы. Надрукаваны тут ліст-аўтабіяграфія Арлена Кашкурэвіча, а таксама апісанне яго графічных работ, што былі перададзены мастаком у Гудзевіцкі музей. Звесткі пра Міхася Явара дапаўняюць матэрыялы, дасланыя ў музей Пятровічам Арнольдам Людвігавічам і артыкул “Загубленае жыццё” М.Клімковіч у газеце “Літаратура і мастацтва” 1940г. 1 студзеня, апісанне бюста паэта (скульптар Станіслаў Пятровіч Бык) вучня 7 класа Юзафовіча Анатолія 05.04.1973г. Далей ідуць матэрыялы, прысвечаныя падзеям станаўлення савецкай улады [56].

У шостым нумары альманаха надрукаваны “Жыццё і творчасць Агаты Тарасевіч”, аўтар Шайнога Галя (выпускніца школы), сістэматызуе сабраны матэрыял пра самабытную пяснярку. Пра яе ж ідзе размова і ў лістах ад яе сына Юрыя Рыгоравіча Тарасевіча (01.01.1976г., Магілёў) і Пяжынскай Францішкі Мацвееўны, былой настаўніцы Гудзевіцкай школы, якая і падказала ідэю збірання матэрыялу, бо асабіста ведала Агату Тарасевіч. Артыкул Пазняк Алены (9”Б” клас) расказвае пра перапіску з беларускім касманаўтам Пятром Клімуком. Белакоз Марына (9”А” клас) занатавала ўспаміны пра Шымака Паўла Іванавіча, матэрыялы пра якога дапаўняюць тэму барацьбы ў Заходняй Беларусі ў другой палове трыццатых гадоў. Аб наладжванні перапіскі з украінскімі пісьменнікамі вядзе размову ў сваёй рабоце Улановіч Раіса (9”А” клас) [57].

“Дапаможнік для экскурсавода” сёмага нумару пачынаецца матэрыяламі, напісанымі Клімуцём Іванам Ігнатавічам, “Адкрыццё Гудзевіцкай дзесяцігодкі”, “Справа пра дарогу Острава – Гудзевічы”, “Успаміны”. Пра Кастуся Каліноўскага работы Салтан Ганны (10 ”А” клас) і Белакоз Марыны, пра грамату 1539 года, дзе ўпершыню упамінаюцца Гудзевічы, піша Новік Валя (10 ”Б” клас). Для гісторыі, несумненна, важны спіс выкладчыкаў Гудзевіцкай сярэдняй школы, якія працавалі ў 1977-1978 навучальных гадах. Агляд каштоўных друкаваных выданняў, перададзеных у музей, робіць вучаніца 10”А” класа Занеўская Сабіна. Пра экспанаты этнагарафічнага аддзела расказвае работа Руднік Алы (10”Б”клас), гісторыя школы адлюстравана ў сачыненнях Барысік Іры і Улановіч Раі, вучаніцаў 10”А” класа. Шэраг матэрыялаў у гэтым раздзеле прысвечаны Браніславу Тарашкевічу і Максіму Бурсевічу, дзеячам БСРГ. У артыкуле “М.Арол – нашаніўскі пясняр Беласточчыны” Юрый Туронак расказвае біяграфію і творчы шлях Сцяпана Пятэльскага, які друкаваўся пад псеўданімам М.Арол і пэўны час працаваў настаўнікам у школе вёскі Струга, што за пяць кіламетраў ад Гудзевіч. Тут жа надрукаваны і некаторыя вершы М.Арла з перыядычных выданняў. Дапаўняюць і сістэматызуюць матэрыяла пра Міхася Явара работы Кажэцкай Аліны і Белакоз Марыны. Размешчаны ў гэтым раздзеле успаміны Мікалая Марцінчыка пра Ігната Сямёнавіча Дварчаніна і Міхаіла Аляксандравіча Проньку, паплечнікаў па ТБШ, успаміны Клімуця Івана Ігнатавіча пра мінулае нашай мясцовасці [58].

Раздзел “Дапаможнік для экскурсавода” альманаха №8 пачынае ліст Вячаслава Целеша, напісаны 20.09.1979г. у Рызе: “ Дарагія мае землякі – вучні Гудзевіцкай сярэдняй школы! Мне вельмі прыемна, што ўсе вы займаецеся цудоўнай справай! Што стварылі цікавы музей і збіраеце каштоўныя матэрыялы пра музей, беларускіх літаратараў, пра Беларусь і сваю Гродзеншчыну! Гэта вельмі цудоўна! Цудоўна, і тое, вы шануеце нашу беларускую мову і нават вершы пішаце на роднай мове. Мяне вельмі ўзрушыла ваша пісьмо на беларускай мове. Чытаючы лісты на роднай мове, я як быццам пабыў у сябе на Бацькаўшчыне. Вам, пэўна, гэтага не адчуваецца таму, што Вы кожны дзень размаўляеце і чуеце гэтую мову. А я жыву далёка ад Беларусі і па-беларуску няма з кім пагутарыць, не лічачы пару сяброў, з якімі я тут не кожны дзень сустракаюся.” [59, с. 178].

Гэты ліст і дасланыя разам старыя паштоўкі, калекцыянаваннем якіх займаецца В.М.Целеш, паклалі пачатак стварэнню музейнай калекцыі паштовак, аб чым гаворыцца ў наступным змешчаным у “Праменьчыку” матэрыяле, напісаным 02.12.1979г. Клімуцём Пецем, загадчыкам мастацкага аддзела літаратурна-краязнаўчага музея Гудзевіцкай сярэдняй школы. Далей змешчана яшчэ чатыры лісты Вячаслава Целеша; работа “З гісторыі напісання некаторых твораў Янкі Брыля” Белакоз Марыны, былой вучаніцы школы, студэнткі трэцяга курса Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта, 20.08.1979г.; лісты Ларысы Геніюш; успаміны Зоські Верас пра запіску, якую напісаў ёй Максім Багдановіч; ліст і вершы Міхася Верацілы, артыкул пра яго Сяргея Панізніка; у артыкулах “Вылучаны кандыдатам” і “Сустрэча з кандыдатам у дэпутаты. Кандыдаты народу” з газеты “Зара над Нёманам” за 1980 год расказваецца пра Міхаіла Сцяпанавіча Проньку, старшыню мясцовай гаспадаркі, які стаў дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР па Мастоўскай выбарчай акрузе №400 [59].

Працягвае раздзел матэрыял, прысвечаны М.Арлу: лісты Юрыя Туронка, Сцяпана Александровіча, Адама Мальдзіса, Ніны Ляшковіч, Генадзя Кісялёва, артыкул Янкі Саламевіча, вершы М.Арла. Друкуюцца тут артыкулы Івана Ігнатавіча Клімуця з в. Вострава пра мінулае Гудзевіч пад агульнай назвай “З летапісу народнай славы”, якія публікаваліся таксама ў раённай газеце “Зара над Нёманам”. У гэтым раздзеле змешчаны і артыкулы Алеся Мікалаевіча Белакоза “Звесткі з біяграфіі Клімуця Івана Ігнатавіча” і “Заўвагі да гісторыі стварэння Літаратурна-краязнаўчага музея Гудзевіцкай сярэдняй школы”. Іншыя вучнёўскія работы расказваюць пра некаторыя музейныя экспанаты [59].

Раздзел “Дапаможнік для экскурсавода” у дзявятым нумары аб’ёмны і цікавы па змесце. Пачынае яго ліст Зоські Верас, у якім напісана і яе апавяданне “Варажбіткі”, якое аўтарка прысвяціла Максіму Багдановічу. Пра наведванне Багдановічам Беларусі ў 1911 годзе і яго жыццё ў Ракуцёўшчыне расказвае ў сваім лісце Лявон Луцкевіч. Ліст ад Юрыя Тарасевіча і яго ўспаміны пра маці Агату Анупрыеўну Тарасевіч, датаваныя 01.12 1981г., дапаўняюць матэрыял музейнай экспазіцыі. 29.05.1981 года сваю біяграфія для Гудзевіцкага музея напісаў Мікола Міхайлавіч Марцінчык. У артыкуле “Гасцінны дом на вуліцы Савецкай. Натхняе родная зямля” Валянціны Трыгубовіч, надрукаваным у газеце “Голас Радзімы” 13.08.1981г. размова ідзе пра Ларысу Геніюш, а далей змешчаны допіс самой пісьменніцы “Дыван з сям’і Геніушоў вытканы ў 1900 годзе”. Багдан Тэрэза, вучаніца 9 класа, у артыкуле “Падарункі касманаўта Кавалёнка”, надрукаваным у газеце “Зара над Нёманам”, расказвае аб перапісцы з Уладзімірам Васільевічам. Пра гісторыю Гудзевічаў і навакольных вёсак ідзе размова ў далейшых матэрыялах Клімуця Івана Ігнатавіча, яго ж артыкул “Гісторыя стварэння Гудзевіцкага этнаграфічнага музея” таксама змешчаны на старонках “Праменьчыка”. Перапіска з Алесем Ліпенем расказвае шмат цікава пра яго творчасць і пра тыя работы, што мастак перадаў Гудзевіцкаму музею. Яўген Шунейка ў лісце ад 14.08.1981г. расказвае аб перададзенай у музей рабоце “Блакітная Свіцязь – возера легенды” [60].

У раздзеле “Дапаможнік для экскурсавода” дзясятага нумара – матэрыл, напрыклад, пра Францыска Скарыну. Пададзены тут спіс пісьменнікаў, якія наведалі Гудзевіцкія музеі, з указаннем датаў. Пералічана 45 прозвішчаў, у тым ліку і мастакоў, даследчыкаў, некаторыя дапісаны ад рукі А.М.Белакозам, напрыклад, Ніл Гілевіч, Міхась Скобла, Радзім Гарэцкі прыязджалі, згодна з паметкай, 13.11.2003г. Спісы вучняў школы, якія ўзнагароджаны юбілейным знакам да 15-годдзя Гудзевіцкага літаратурна-краязнаўчага музея, сведчаць аб тым, што практычна ўсе дзеці так ці інакш былі датычныя да справы стварэння і папаўнення музея. Так у 4 класе – 7 вучняў, у 5 – 2 вучні, у 6 – 8 вучняў, у 7 – 9 вучняў, у 8 – 9 вучняў (апошняе прозвішча дапісана Белакозам ад рукі алоўкам), у 9 – 11 вучняў, у 10 “А” – 19 вучняў, у 10 “Б” – 8 вучняў. Пра пакручасты шлях стварэння музея ў сваёй прамове на свяце расказваў Алесь Мікалаевіч Белакоз, што адлюстравана ў яго допісе “Пятнаццацігоддзе Гудзевіцкіх музеяў”, які ён пачынае словамі: “Дарагія сябры, наш юбілей спазніўся на 15 месяцаў і 17 дзён, бо адкрыты ён быў другога лютага 1968года, да 130-годдзя з дня нараджэння вялікага беларускага патрыёта і нашага земляка Кастуся Каліноўскага. Раней юбілей мы не маглі адсвяткаваць, бо музей пашыраўся: старыя экспазіцыі раскідалі, а новых аформіць не паспелі”. Надрукаваны тут “План правядзення ўрачыстасці, прысвечанай пятнаццацігоддзю Гудзевіцкіх музеяў”, дзе, акрамя іншага, зачытваліся віншавальныя паштоўкі ад Янкі Брыля, Юрыя Семянякі, Хведара Янкоўскага, Адама Мальдзіса, Міколы Улашчыка, Анатоля Вярцінскага, Арсена Ліса, Генадзя Кісялёва [61].

У раздзелах “Фальклор”, “Этнаграфія”, “Тапаніміка” надрукаваныя народныя песні, калыханкі, лічылкі, легенды і паданні пра паходжанне назваў навакольных вёсак, прозвішчаў мясцовых людзей. Увесь гэты матэрыял збіраўся вучнямі і апрацоўваўся пад кіраўніцтвам Белакоза Алеся Мікалаевіча ад жыхароў навакольных вёсак.

У раздзеле “Фальклор” сёмага нумара змешчаны песні і прыказка, запісаныя Клімуцём Іванам Ігнатавічам у в. Вострава Мастоўскага раёна. “Мікратапонімы” расказваюць пра мясцовыя назвы Дворыско, Маскоўскі лес, Скорбля, Дразгаўшчына. Пра Масаляны надрукаваны верш Івана Леткі, які родам з гэтай вёскі Бераставіцкага раёна [58].

Раздзел “Фальклор” дзявятага нумара змяшчае артыкул Ткач Наташы (10 “Б” клас) “Першы фальклорна-этнагарфічнф вечар” і матэрыялы, падрыхтаваныя вучнямі, што прагучалі на вечары. Надрукаваны тут таксама жарты, якія склалі Старыковіч Юра, Труханоўскі Валянцін, Бібіла Метак, Седзянеўскі Валера, Грабавіцкі Дзіма і Кажэцкі Антон, Белакоз Міхась. Мароз Аркадзь і Трайгель Тэрэза запісалі мясцовыя варыянты народных песень “Звінела каморанька”, “Выпраўляла маці сына”, “Ой там у чыстым полі” [60].

Раздзел “Этнаграфія і фальклор” дзясятага нумара альманаха ўключае ў сябе матэрыялы фальклорна-этнагарафічнага вечара вучняў старэйшых класаў Гудзевіцкай сярэдняй школы, прыказкі, сабраныя вучнямі, тэкст песні “Ой, пайду я да броду”. Надрукаваны тут спіс самых актыўных стваральнікаў Гудзевіцкага этнаграфічнага музея, кароценькая гісторыя хаткі-музея, а таксама змястоўны артыкул Веры Ігнатаўны Белакоз “Гісторыя стварэння і дзейнасці гуртка народнага ткацтва”[61].

У адзінаццатым нумары раздзел “Фальклор” пачынаецца работай “Фальклорна-этнагарафічны вечар вучняў дзявятага і дзясятага класаў Гудзевіцкай сярэдняй школы” Бобрык Марыны (9кл.). Далей змешчаны трапныя выслоўі, прыкметы, народныя песні, запісаныя вучнямі ад мясцовых людзей. Цікава, што сустаракаюцца песні, якія запісаны ў розных вёсках, і маюць толькі нязначныя адрозненні ў словах, шкада, што немагчыма параўнаць мелодыю [62].

Раздзел “Этнаграфія” чацвёртага нумара – гэта матэрыялы, дасланыя Надзеяй Маркаўнай Шнаркевіч, якая для музея зрабіла ўзор палескага народнага строю, апрануўшы ў даматканае адзенне ляльку – Ганульку-паляшучку, адзін з першых экспанатаў, што паклалі пачатак калекцыі ткацкіх рэчаў музея [55].

У пятым нумары надрукаваны сачыненні вучняў, у якіх яны апісваюць музейныя экспанаты, напрыклад, работа Багдана Эдуарда “Абіякі”, “Чарнільны прыбор з гліны” Улановіча Дзімы, “Цясёлка ў музеі” Бярнацкага Івана, “Незвычайная кашуля з кужалю” Новік Валі і іншыя [56].

“Этнаграфія” трынаццатага нумара знаёміць нас з успамінамі пра Шопіка Юзафа Юзафавіча “Як мой тато рабіў гаршкі”, запісанымі ад Перашчакі Іосіфа Казіміравіча 15.11.1987г. Алесем Мікалаевічам Белакозам, ім жа напісаны артыкулы “Зноў гісторыя гудзевіцкай хаты ХІХ стагоддзя” і “Апісанне свяронка” [64].

Такі раздзел як“Дыялектызмы” дэманструе мясцовыя варыянты слоў, якія збіралі па навакольных вёсках вучні. У чацвертым нумары прадстаўлены работы Талочка Аляксандра з в.Струга, Маляўка Лілія з в.Дубляны, Улановіч Алена з в. Кулёўшчына, Веляпольская Ганна з в.Пілкі, Рыбалка Лілія з в.Радзявічы, Навіцкая Валя з в.Струга, Навіцкі Іван з в.Струга [55]. Раздзел “Дыялектызмы” шостага нумару змяшчае творчую работу Маляўка Тані і ліст да яе ад Міхася Судніка, 1975г. [56], адзінаццатага - каля трыццаці прыкладаў мясцовых слоў, запісаных вучнямі, а таксама ліст А.М.Белакоза ў рэдакцыю тэлеперадачы “Роднае слова” пра магчымасць ужывання дыялектызмаў у літаратурнай мове [62].

У раздзеле “Родная прырода” пятага нумара надрукаваны вучнёўскія работы – сачыненні пра адметныя дрэвы, з якімі звязаны пэўныя падзеі, памяць пра людзей, што іх пасадзілі. Так, у пятым нумары надрукаваныя работы Багдана Эдуарда, Касцюк Алены, Шымака Міці, Навіцкага Фердынанда, Улановіча Дзімы, Хомка Алы, Павядайка Сашы, Іваноўскай Веры, Кажэцкай Вікторыі, Занеўскай Галі, Скапец Іры, Урбановіч Люды, Юзафовіча Анатоля, Сямашка Дануты, Ялоўчык Марыі, Лявусік Іры, Пацэнка Сашы, Шульгі Валеры [56].

У шостым нумары– артыкул з газеты “Зара над Нёманам” ад 04.02.1975г. пра выхад у свет першага нумара часопіса “Родная прырода”, дзе апублікаваны артыкулы пра дрэвы з “Праменьчыка”, напісаныя вучнямі Гудзевіцкай сярэдняй школы. Далей перадрукаваны матэрыял з названага часопіса: артыкулы Белакоз Марыны, Занеўскай Галі, Іваноўскай Веры, Хомка Алы, Лявусіка Аляксандра, Пазняк Алены, Улановіча Дзімы, Касцюк Алены, Шымака Міці [57].

У семым нумары раздзел “Родная прырода” дэманструе вучнёўскія работы Клімуць Светы, Пазняк Наташы, Старыковіча Юры, Старыковіч Аліны, Кажэцкай Аліны, Эйсмант Тэрэзы, Каханскага Антона і Серыка Тадзіка [58].

У адзінаццатым нумары надрукаваны работы вучняў, у якіх яны расказваюць пра адметныя мясціны, дрэвы, якія маюць сваю гісторыю, звязаныя з мясцовымі людзьмі. Усяго змешчана дванаццаць работ адзінаццаці вучняў, у дванаццатым нумары – толькі адзін твор – сачыненне Труханоўскай Даны (6кл.) “Наш пейзаж” [63].

Назва раздзела “Пра нас пішуць” гаворыць сама за сябе. Тут перадрукаваны артыкулы з газет і часопісаў, дзе ішла размова пра музей і вучнёўскую даследчую дзейнасць. У пятым нумары - гэта газеты “Літаратура і мастацтва” ліпень 1972г., 07.12.1973г., 04.01.1974г., “Зара над Нёманам” 18.03.1972г., 16.01.1973г., 20.01.1973г., 05.12.1973г., 01.12.1973г., 20.11.1973г., 10.11.1973г., 27.11.1973г., 18.12.1973г., “Чырвоная змена” чэрвень 1973 года, “Настаўніцкая газета” 21.06.1972г., 29.12.1971г., “Гродзенская праўда” 09.02.1973г., 03.11.1972г., “Звязда” 01.11.1973г., “Зорька” 19.10.1973г., часопісы “Бярозка” №10, кастрычнік 1973г., “Помнікі гісторыі і культуры Беларусі №4 за 1973г. [56].

У раздзеле “Пра нас пішуць” сёмага нумара надрукаваны вучнёўскія работы Клімуць Светы, Пазняк Наташы, Старыковіча Юры, Старыковіч Аліны, Кажэцкай Аліны, Эйсмант Тэрэзы, Каханскага Антона і Серыка Тадзіка [58].

Наступны раздзел – “Кніга запісаў пісьменнікаў, дзеячаў культуры і іншых наведвальнікаў Літаратурна-краязнаўчага музея Гудзевіцкай сярэдняй школы”. Для прыкладу прывядзём надрукаваны запіс Аляксея Карпюка: “Ад шчырага сэрца дзякуй Вам за цёплую сустрэчу і за падарунак для аддзялення, жадаю настаўнікам і вучням поспехаў у жыцці і працы. в. Гудзевічы А.Н.Карпюк” [56, с. 245].

“Уражанні, што засталтся ад сустрэчы, самыя што ёсць лепшыя. Думаю, што з гуртка, які існуе пры школе, выйдуць вядомыя людзі. І, потым, я ўскладаю надзеі на пачынаючых паэтаў. Жадаю ім поспехаў. 22.02.1966г. Хведар Мікалаевіч Чэрня [56, с. 245]”. 08.09.1966г. пакінуў свой запіс тады яшчэ старшы выкладчак Гродзенскага педагагічнага інстытута імя Янкі Купалы, кандыдат філалагічных навук Аляксей Міхайлавіч Пяткевіч: “З прыемнасцю пазнаёміўся з Гудзевіцкай сярэдняй школай. Аказваецца, што тут ведаюць і шануюць здабыткі свайго краю, выхоўваюць вучняў на добрых традыцыях духоўнага жыцця свайго народа. Няхай жа і надалей не гасне добрая ініцыятыва і не слабее грамадзянска-патрыятычная накіраванасць у рабоце калектыву” [56, с. 245]. Пакінулі свае водгукі пасля сустрэчы 14 мая 1967 года Васіль Быкаў, Вольга Іпатава, Данута Бічэль-Загнетава, Ларыса Геніюш. 16 ліпеня 1968 года наведала Гудзевічы Зоська Верас (Людвіка Антонаўна Сівіцкая-Войцік): “Усім сэрцам цешуся вынікамі працы Гудзевіцкай школы ў напрамку пашырэння Беларускай Мовы, Культуры, Свядомасці. Жадаю ўсімі сіламі душы далейшага спору ў працы на карысць роднай Бацькаўшчыны” [56, с. 246]. “Вельмі мяне ўцешыла знаёмасць з пачаткам Вашай краязнаўчай працы. Столькі цікавых матэрыялаў у Вас сабрана, галоўнае, з вялікай любасцю. Жадаю Вам поспехаў у гэтай патрэбнай і карыснай працы,” [56, с. 246] – напісала 15.08.1968г. Юлія Язэпаўна Бібіла, з ініцыятывы якой пачаўся ткацкі гурток у школе. Адам Мальдзіс пабываў у Гудзевічах 05.08.1970г.: “Па сутнасці, гэта адзіны на Гродзеншчыне школьны музей, прысвечаны літаратурнаму мінуламу і сённяшняму дню сваёй вобласці. Добра, што ўсё гэта зроблена рукамі саміх жа вучняў – значыць з іх вырастуць людзі, не абыякавыя да свайго краю, сваёй Радзімы. І адзінае жаданне: больш сістэмы ў размяшчэнні экспанатаў, большая гістарычная паслядоўнасць толькі памагла б вучням у засваенні ўсяго гэтага багатага матэрыялу” [56, с. 248]. Такія высокія ацэнкі, канешне ж, стымулявалі даследчыцкую дзейнасць вучняў, спрыялі гэтаму і сустрэчы, што адбываліся ў школе са знакамітымі людзьмі.

Водгукі, сабраныя ў раздзеле “Кніга запісаў”, гавораць аб высокай ацэнцы наведвальнікамі праведзенай работы па зборы экспанатаў, падкрэсліваюць важнасць выхаваўчага аспекту працы.

“Гудзевіцкі краязнаўчы музей, дзякуючы нястомным намаганням, ператварыўся ў сапраўдную скарбніцу багацейшых матэрыялаў па гісторыі старажытнай, заходне-беларускай і сучаснай літаратуры. І самае важнае – гэтыя матэрыялы амаль што штодзённа выкарыстоўваюцца ў рабоце настаўнікаў у вялікай справе – выхаванні патрыятычных пачуццяў, гордасці за свой народ і край” [57, с. 214а] – напісаў Сяргей Уладзіміравіч Кліманскі, на той час загадчык кафедры беларускай літаратуры Гродзенскага педагагічнага інстытута імя Янкі Купалы.

У раздзеле “Лісты пісьменнікаў, мастакоў, кампазітараў, артыстаў, вучоных, грамадскіх дзеячаў” сабрана перапіска вучняў школы з рознымі людзьмі, у большасці сваёй размова тут ідзе пра дасланыя ў музей матэрыялы, аб падзеях у жыцці адрасатаў, аб пратапыпах герояў твораў, выказваецца падзяка за дасланыя падарункі – саматканыя гальштукі, якія сталі ткаць удзельнікі гуртка пры школе.

У другім нумары змешчанывершы Ларысы Геніюш “Гудзевічы”, датаваны 1.12.1965г., яго першы варыянт, які крыху адрозніваецца ад надрукаванага пазней у кнізе “Невадам з Нёмана”, і “Францішак Скарына”, датаваны 21.05. 1965г., ліст Васіля Быкава, напісаны 6 лютага 1967 года, да Кібік Марыі, у якім абмяркоўваецца сустрэча пісьменніка з вучнямі школы, верш з часопіса “Шлях моладзі” за 1933 год №10 С.П. Явару Міхасю (Замест вянка на магілу), які прыслаў, верагодна, Міхась Машара, верш “Думкі” Сяргея Крыўца 1936 года, верш “Матчына мова” Алеся Бачылы са зборніка “Калючая ружа” [56].

Чацвёрты нумар альманаха ўключаеліст-успаміны Зоські Верас “Больш чым поўвеку” пра Максіма Багдановіча, напісаныя 25.11.1971 года. “Той нядобры вечар” – успаміны Янкі Скрыгана пра сустрэчу з Янкам Купалам, датаваныя красавіком 1972 года. З артыкула “Сляды продкаў” Адама Мальдзіса, надрукаванага ў газеце “Літаратура і мастацтва” 30.10.1970г. Таксама ў ім размешчаны каштоўнейшыя лісты Васіля Быкава, Канстанцыі Буйла, Уладзіміра Дубоўкі, Генадзя Кісялёва, Віктара Яраца, Хведара Янкоўскага, Паўла Сцяцка, Алесі Смоліч, Анатоля Іверса, Алеся Ганчара (украінскі пісьменнік). У большасці гэтых лістаў аўтары даюць адказ на пытанне вучняў пра мову, расказваюць пра сваю творчасць, жыццёвы шлях. Напрыклад, Васіль Быкаў у лісце ад 31.03.1971г. піша: “Задача мастацкага твора не ў тым, каб намаляваць які вобраз і тут жа вынесці яму прысуд – гэта было б надта проста, – а болей у тым, каб выклікаць роздум, развагу, спрэчкі.” [55, с. 70]

Канстанцыя Буйла расказвае ў пісьме да Белакоз Марыны пра сваё і жыццё і дае выказванне пра мову: “Мова народа – гэта душа народа. Без сваёй мовы – няма народа, ёсць спалучэнне людзей розных нацый, якія могуць існаваць побач, працаваць супольна, але паэзія, песня, літаратура расцвітае толькі на глебе народнай мовы, якая ўзбагачаецца людзьмі, набірае новых фарбаў, гучанняў, словатвораў з ростам людской культуры і патрэбы ў выражэнні дум і пачуццяў.” [55, с. 71].

У лісце ад 6 кастрычніка 1970 года з Масквы Уладзімір Дубоўка расказвае, адкуль бярэ тэмы для сваіх казак: “За сваё жыццё я многа дзе быў, многа чаго бачыў і не менш чаго чуў і чытаў. Вось з усяго таго перажытога, перачутага, прачытанага ў маёй памяці застаюцца больш каштоўныя ўспаміны, у тым ліку і казкі. Тады, калі мне трэба адзначыць нейкі важны, на мой погляд, момант з сучаснага жыцця, мая памяць і падае мне адпаведную тэму.” [55, с. 73].

Чытаючы радкі, дасланыя прафесарам, доктарам філалагічных навук, членам ССП СССР Фёдарам Янкоўскім, напісаныя 15.03.1971 года, становіцца зразумелым, чаму Алесь Мікалаевіч Белакоз разам з вучнямі стаў збіраць фальклор: “Вынішчэнне здабыткаў народа (а яно, бязлітаснае, жорсткае вынішчэнне, прыходзіла за доўгую гісторыю на зямлі Беларусі многа разоў і з розных бакоў), вялікія страты краю – ад спальвання гарадоў, мястэчкаў, вёсак, пасёлкаў да людаедскага забойства гітлераўцамі ляснічых і настаўнікаў, пчаляроў і плытагонаў, бабулек і ўнукаў-немаўлятак – клікала да дзеяння і дзейнасці, да настойлівага роздуму, непазбыўных клопатаў розуму, душы і сэрца: невымерна цяжкі быў лёс роднай Беларусі, а яна стварыла неацэнную культуру, вартую замілавання і захаплення, высокага гонару і найвышэйшай ацэнкі. Гэта перш за ўсё – няпісаная культура беларусаў, толькі часцінка якой занатавана і надрукавана, захавана, такім чынам, ад беззваротнай страты” [55, с. 78]

У №5 “Праменчыка” можна знайсці лісты мастакоў, пісьменнікаў, артыстаў, вучоных, кампазітараў, грамадскіх дзеячаў, вынесеных ў асобны раздзел.Тут знойдзем перапіску з Алесем Савіцкім, Міхасём Суднікам, Рыгорам Семашкевічам, Верай Ніжанкоўскай, Анатоля Вярцінскага, Миколы Лобана, Пётра Сергіевіча, Алеся Пальчэўскага, Уладзіміра Андрэенкі, Валянціны Коўтун, Уладзіміра Дубоўкі, Міколы Ермаловіча, Зоські Верас, Леаніда Рахленкі, Міхася Машары, Алесі Смоліч, Дануты Бічэль-Загнетавай, Сяргея Новіка-Пяюна, Янкі Брыля. Цікава, што ў гэты перыяд, калі збіраўся матэрыял для новага нумара “Праменьчыка”, вучні школы пачалі перапіску з пісьменнікамі блізкага і далёкага замежжа. Так, прадстаўлены лісты на украінскай мове Пятра Панча (Кіеў) пра Іларыёна Свянціцкага, мастацтвазнаўцы, этнографа, філолага, стваральніка Нацыянальнага музея ў Львове, пра яго ж ліст Свянціцкай Аніссі Мацвееўны, Свянціцкай Веры Іларыёнаўны, Свянціцкай Марыі Іларыёнаўны, Багдана Чалага (Кіеў), перакладчыка з беларускай мовы, Алекса Юшчанкі (Кіеў), перакладчыка твораў Янкі Купалы, Грыгорыя Данца (Кіеў), які ў складзе украінскіх пісьменнікаў наведваў Беларусь. Вялі вучні перапіску з балгарскім пісьменнікам Іарданам Вылчавым, польскімі пісьменнікамі-перакладчыкамі Анджэем Дравічам, Багданам Жыранікам, сербскім пісьменнікам Кшэсцянам Кравцам [56].

На старонках сёмага нумара альманаха можна пазнаёміцца з лістамі ад Пімена Панчанкі, Анатоля Вярцінскага, Міколы Лобана, Максіма Танка, Адама Мальдзіса, у якіх яны выказваюць падзяку за дасланыя падарункі – тканыя гальштукі. Генадзь Кісялёў у сваім лісце расказвае пра сям’ю Кастуся Каліноўскага, Вацлаў Жыдліцкі – аб перакладчыцкай дзейнасці і перасылцы рамана “Сэрца на далоні” Івана Шамякіна на чэшскай мове. Надрукаваны тут лісты віншаванні са святамі ад Ларысы Геніюш, Хведара Янкоўскага, Зоські Верас, Веры Ніжанкоўскай, Дануты Бічэль-Загнетавай, Канстанцыі Буйла. Беларускі літаратуразнавец, журналіст, даследчык, краязнавец Уладзімір Содаль у лісце ад 11.12.1977г. пісаў: “Паважаныя настаўнікі і вучні Гудзевіцкай школы! Ваша самаадданая праца на ніве краязнаўства ўжо даўно і далёка сягнула за межы нашай рэспублікі. Многія ўлюбёныя ў свой родны край сэрцы прагнуць пазнаёміцца з экспазіцыяй Вашага музея і з Вамі самімі…” Змешчана тут таксама перапіска з мастакамі Кастусём Харашэвічам, Віктарам Шматавым, касманаўтам Уладзімірам Кавалёнкам, лісты Янкі Багдановіча, празаіка, паэта, публіцыста, мемуарыста, аднаго з выдаўцоў часопіса “Шлях моладзі”, іншых сяброў музея [58].

Радзел “Лісты пісьменнікаў, кампазітараў, вучоных і інш.” у №8 пачынае ліст Уладзіміра Караткевіча ад 09.05.1979г., у якім пісьменнік шчыра просіць прабачэння ў вучняў за ліст, які пры пераездзе быў пакладзены не ў тую, што належыць, папку і застаўся без адказу (Гл. Дадатак 3, 4), а таксама піша пра высланыя кнігі і фотаздымак: “Ну і яшчэ прасілі тыя вучні фота. Даслаў і яго, хаця дальбог не ведаю, нашто яно было ім. Упрыгожыць мой вобраз нічога не можа, хутчэй наадварот” [59,с. 92]. Далей прыведзены аўтографы з дасланых кніг. Напрыклад, кніга “Вока тайфуна” падпісана: “Дарагім вучням Гудзевіцкай школы, каб ногі іхнія бясстрашна мерылі свет, але вочы заўсёды памяталі свае Гудзевічы, сваю Беларусь. Уладзімір Караткевіч. 8 мая 1979 года.” [59, с.93] А ў лісце ад 30.12.1979г. піша: “…Калі А.Я.Мальдзіс прыслаў Вам чырвоную ручку – гэта тая самая. “Каласы” буду жаць далей, калі хопіць сілы.” [59,с. 93а] Размова ідзе пра аўтаручку, якая зараз экспануецца ў музеі, якой быў напісаны раман “Каласы пад сярпом тваім”. Размешчаны тут лісты, кожны з якіх варты асобнага вывучэння, Васіля Быкава, Зоські Верас, Хведара Янкоўскага, Янкі Брыля, Арсеня Ліса, Алеся Адамовіча, Міхася Забэйда-Суміцкага, Сакрата Яновіча, Дануты Бічэль-Загнетавай, Юрыя Семянякі, Казіміра Грынкевіча, Сакрата Яновіча, Вячаслава Чамярыцкага, Станіслава Шушкевіча, Уладзіміра Содаля, Ларысы Геніюш, Генадзя Каханоўскага, Янкі Хвораста, Навума Шэўчыка, Алеся Петрашкевіча, Аляксандры Бергман, Лідзіі Ялоўчык, Дзіяны Чаркасавай, Міколы Чарняўскага, Аляксея Карпюка [59].

“Лісты пісьменнікаў, мастакоў, кампазітараў, грамадскіх дзеячаў і іншых” у дзясятым нумары змяшчаюць лісты, па змесце якія ўтрымліваюць шмат адказаў ад пісьменнікаў на запрашэнне наведаць мерапрыемствы з нагоды пятнаццацігоддзя музея, якія адбываліся 19 мая 1984 года. Ёсць тут і перапіска з былымі вучнямі школы. Напрыклад, Шабаль Люда просіць даслаць ёй беларускія кніжкі, бо жыве ў далёкім Ашхабадзе і вельмі сумуе па роднай мове. А Новік Георгій, які праходзіў у гэты час тэрміновую службу ў радах савецкай арміі, расказвае пра свае планы па далейшаму папаўненню этнагарфічнай музейнай калекцыі. Дарэчы, пасля вяртання з арміі Новік Георгій Міхайлавіч пэўны час працаваў у музеі, быў нават яго дырэктарам [61].

Раздзел “Лісты ад пісьменнікаў, мастакоў, вучоных і інш.” з чатырнаццатага нумару змяшчае перапіску з рознымі дзеячамі беларускай культуры, але трэба адзначыць, што большасць лістоў адрасавана Алесю Мікалаевічу Белакозу асабіста, значна менш перапіскі вучняў.

Трэба адзначыць, што лісты, надрукаваныя ў “Праменьчыках”, вельмі розныя па змесце, тут як разважанні аб мове, факты з жыцця і творчасці, расказы аб пратапыпах герояў і гісторыі напісання твораў, так і проста віншаванні са святамі.

“Аўтографы на фатаграфіях, прысланых нашаму музею”, затым “Подпісы аўтараў на кнігах, прысланых нашаму музею” і “Віншаванні з Новым 1974 годам” – такія раздзелы з’явіліся ў пятым нумары. Гэты матэрыял ілюструе разнастайнасць музейнай тэматыкі, акрэслівае кола тых, хто шчыра дапамагаў вучням пад кіраўніцтва Алеся Мікалаевіча Белакоза ў зборы экспанатаў для музея. А, напрыклад, у №9 былі надрукаваны аўтографы Уладзіміра Караткевіча, Ніла Гілевіча, Сакрата Яновіча, Сцяпана Александровіча, Янкі Брыля, Язэпа Семяжона, Рыгора Барадуліна, Станіслава Шушкевіча, Івана Шамякіна, Кандрата Крапівы, Яна Гушчы [60].

Раздзел “Жарты” – творчыя работы вучняў, гумарыстычнага зместу, кароткай формы. Напрыклад, у №5 прадстаўлена творчасць Гарачкі Станіслава, Клімуця Георгія, Ахрэма Уладзіміра, Іваноўскага Дзмітрыя, Белакоз Марыны, Кажэцкага Пятра, Грабавіцкаг Дзімы, Хомка Алы, Бобрык Ганны. Мароза Мікалая, Ваўчка Уладзіміра, Шульгі Уладзіміра, Салтан Ані, Радзевіча Сяргея, Барысіка Грышы, Салтан Тамары, Улановіча Сашы, Барысік Іры. Змешчаны тут п’еса“У судзе”, напісаная па матывах народных жартаў, якую склалі Кажэцкі Антон і Грабавіцкі Дзіма, п’еска “Быкоўскі ў Гудзевічах” Хісюк Зіны, як працяг “Паўлінкі” Янкі Купалы, камедыя ў двух дзеях “Суд над папяросай” Шымака Мікалая і Барысік Іры [56].

“Пра Гудзевічы пішуць” – раздзел складаецца з перадрукаваных з перыядычных выданняў артыкулаў пра музейныя знаходкі, даследчыцкую дзейнасць, музейныя экспанаты. У большасці гэта публікацыі вучняў на старонках раённай газеты “Зара над Нёманам” і абласной “Гродзенскай праўды” [57].

У раздзеле “Перыядычны друк пра Гудзевічы” змешчаны артыкулы, надрукаваныя ў раённай газеце “Зара над Нёманам” ад 19.08.1976г., 03.12.1977г., 07.02.1978г., 17.09.1977г., 26.11.1977г., 09.05.1977г., 22.01.1977г., 23.11.1976г., 01.09.1977г., 01.10.1977г., 03.12.1977г., 04.12.1976г., 05.02.1977г., 09.02.1978г., пра музей, пра мясцовых людзей, пра дасягненні мясцовай гаспадаркі; артыкулы “Гудзевіцкія скарбы” і “Выпадак у дарозе” Галіны Шайнога, вучаніцы Гудзевіцкай школы, з газеты “Літаратура і мастацтва” ад 10.11.1978г. і 25.03.1977г.; “Подарок космонавту” Л.Камоцкай з “Сельскай газеты” ад 21.12.1977г.; “Экспонаты рассказывают” Улановіч Раі з “Гродзенскай праўды” ад 02.06.1976 г. [58].

У восьмым нумары ў асобны раздзел выдзелена тэма “Гісторыя Гудзевіцкай школы”. Першай тут змешчана даведка аб станаўленні школы ад 1863 да 1979 года, складзеная Алесем Мікалаевічам Белакозам, у канцы якой прыпіска: “Доступу да архіваў школы за апошнія 25 гадоў быў пазбаўлены, а таму дакладнасць некаторых звестак не гарантую, хоць імкнуўся да найбольш праўдзівага адлюстравання гісторыі Гудзевіцкай школы” [59, с. 166].

У раздзеле “Зёлкі” змешчаны лісты Зоські Верас, спісы лекавых зёлак і рэцэптаў, апісанні зёлак, зробленыя Людвікай Антонаўнай Сівіцкай-Войцік, успаміны пра мясцовага доктара Антося Доху [61].

Яшчэ адзін раздзел – “Мастацтва”. У рабоце “Аддзел Народнага мастацтва Гудзевіцкага літаратурна-краязнаўчага музея” Алесь Мікалаевіч Белакоз расказвае пра трэцюю залу адчыненага музея, дзе былі сабраны па раздзелах прадметы кавальства, ткацтва, ганчарства, вырабы з дрэва, з саломы і лазы, іншыя матэрыялы, якія ілюструюць талент нашага народа. Яшчэ тут надрукаваны лісты ад Бурака Валерыя, Ліліі Трахалёвай, Валерыя Дзевіскібы, работы якіх змешчаны ў экспазіцыі [61].

Раздзел “Гісторыя”, у якім надрукаваны матэрыялы Зоські Верас “Мая аўтабіяграфія”, “Біяграфія Бібілы Ю.Я.” У артыкуле “Гісторыя Гудзевіцкага помніка па загінуўшых” Алесь Мікалаевіч Белакоз расказвае, як будаваўся мемарыял па ахвярах Вялікай Айчыннай вайны ў Гудзевічах.Яго ж допісы “Гісторыя выдання капэрты з малюнкам Гудзевіцкага музея” і “Як В.Скварцова стала аўтарам карціны “Гудзевіцкі музей” расказваюць пра выданне ў 1984 годзе паштовых канвертаў з выявай нашага этнаграфічнага музея. Канверты гэтыя ў той час мелі хаджэнне па ўсім Савецкім Саюзе, і зараз у музеі ўсё яшчэ ёсць нявыкарыстаныя экзэмпляры [62].

Новы раздзел “Антрапанімія” пачынаецца лістам Алеся Бабіча з Глыбокага ад 20.02.1986г., далей надрукавана яго работа “Беларускія прозвішчы самабытныя”. У гэтым жа раздзеле змешчана перапіска па пытанні выдання канверта з выявай Гудзевіцкага этнагарафічнага музея [63].

Багаты на публікацыіраздзел “Перыёдыка пра Гудзевічы”. Пачынае яго артыкул з газеты “Зара над Нёманам” ад 22.05.1986г. С.Яравога “Мілыя вобразы роднага краю”, дзе аўтар расказвае аб наведванні музея і аб прыездзе туды Ніла Гілевіча [63].

Сустракаюцца таксамараздзелы “Драматургія”, дзе надрукаваны трагікамедыя “Бацькі абкрадаюць сваіх дзяцей” вучаніцы 7-га класа Ланцэвіч Каці і п’еса “Такія дактары вымуць душу без пары” вучаніцы 8-га класа Антушэвіч Алены, і “Вершы пра Гудзевічы”, у якім змешчаны вучнёўскія вершы пра Гудзевічы Ашмяна Таццяны , Ралейнік Каці, “Гудзевічы: май, туман ад бэзу…” Генадзя Пашкова, “Гудзевічы” Уладзіміра Шурпы, ліст Уладзіміра Скарынкіна пра верш “У Гудзевіцкім этнаграфічным музеі” [63].

У раздзеле “Вершы пра Гудзевічы” змешчаны толькі верш Сяргея Панізніка “Зосьцы Верас”, надрукаваны ў часопісе “Работніца і сялянка” №9 за 1987 год [65].

Раздзел “Тапаніміка” расказвае пра паходжанне назваў Струга, Пустаборы і мясцовасці Тапілэ [63]. У шостым нумары надрукаваны два артыкулы Улановіч Раі, вучаніцы 8"А" ”класа, “Калі ажываюць легенды”, які быў апублікаваны ў газеце “Зара над Нёманам” 30.03.1975г., і “Вывучаем гісторыю вёскі”, напісаны 14.03.1975г [57].

Раздзелы “Працоўная слава” і “Баявая слава” ўключаны ў “Праменьчык” па той, верагодна, прычыне, што ў музеі пачалася работа па стварэнню аднайменных аддзелаў. Тут надрукаваны “Спіс узнагароджаных калгаса імя Карбышава”, перапіска з дачкой генерала Дз.М.Карбышава, генералам М.Грэкавым і Лазарам Агранатам, якія прымалі ўдзел у вызваленні Гудзевіч і навакольных вёсак у час Вялікай Айчыннай вайны, “Летапіс народнай славы Гудзевіцкага сельскага савета”, дзе шмат імёнаў і прозвішчаў падпольшчыкаў, удзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны, перадавікоў вытворчасці з пералікам іх узнагародаў [63].

Раздзел “М. Арол” ёсць толькі ў трынаццатым нумары. У ім перадрукаваны лісты Генадзя Шупенькі пра выданне кніжкі М.Арла “Лірнік”, вершы паэта з гэтага зборніка, празаічны твор “Хто вінават?” (1921г.), паэма “Чаму-ж усыхаюць кветачкі польскія на гною беларуска-літоўскім?” (Ліда, 1921г.). Копіі гэтых твораў атрыманы з Віленскага Дзяржаўнага архіва [64].

Новы раздзел “Вечар, прысвечаны Кастусю Каліноўскаму” – гэта план і сцэнарый мерапрыемства, якое праходзіла да 150-годдзя з дня нараджэння кіраўніка паўстання 1863 – 1864 гг. Тут, дарэчы, надрукаваны два вучнёўскія вершы “Кастусь Каліноўскі” Навіцкай Інгі (8кл.) і аднайменны верш Трацяк Рыты (7кл.) [65].

Раздзел “Купалле” – матэрыялы да свята, якое праходзіла ў Гудзевічах у 1987, 1988 гадах. Свята Купалля ладзілася і ў наступныя гады, мела вялікую папулярнасць сярод жыхароў не толькі Гудзевіч і навакольных вёсак, але і суседніх раёнаў [65].

У раздзеле “Тэлечасопіс “Роднае слова” змешчана перапіска з Уладзімірам Содалем [65].

Раздзел “Новыя экспанаты” ў сваіх матэрыялах расказвае пра старажытную каменную вазу, пра “Дудку беларускую” Францішка Багушэвіча, пра экспанаты, прывезеныя з дома Ларысы Геніюш [64].

Упершыню прадстаўлены раздзел “Барацьбіты-падпольшчыкі” змяшчае лісты і ўспаміны, звязаныя з трыццатымі-саракавымі гадамі, калі дзейнічала БСРГ, ТБШ. Так, напрыклад, тут падаецца перапіска з Татарыным Серафімам Лук’янавічам, былым вязнем канцлагера Картуз-Бяроза, з в. Острава зараз Зальвенскага раёна [65].

“Экспанаты музея” – гэта раздзел, у якім надрукаваны артыкул А.М.Белакоза “Гісторыя Гудзевіцкага бажышча” і спіс “Беларуская літаратура /для экспазіцыі/” [65].

У раздзеле “Беларускі вынаходнік” надрукаваны ліст Алеся Бабіча і яго артыкул “Пустэльнік” з Над-Нёмана” пра беларускага вучонага Я.А.Наркевіча-Іодку [65].

Раздзел “Методыка” змяшчае артыкул “Абласны семінар турыстаў”, аўтар М.Гаворка, з газеты “Зара над Нёманам” ад 03.11.1987г. Далей надрукаваны артыкул А.М.Белакоза “Пісьменнасць за адзін год”, дзе ён расказвае пра сваю методыку навучання грамаце. Артыкул пра свой настаўніцкі вопыт “Важны рубеж” з “Настаўніцкай газеты” ад 09.05.1986г. напісала Ала Ільінічна Пронька, настаўніца беларускай мовы і літаратуры Радзявіцкай школы, суседняй з Гудзевічамі [65].

Найбольш аб'ёмным у чатырнаццатым нумары “Праменьчыка” з’яўляецца раздзел “Народная медыцына”, ён займае з 304 па 554 старонкі. У гэты час Алесь Мікалаевіч Белакоз актыўна цікавіўся рознымі народнымі сродкамі лячэння, паколькі сам хварэў, часта ляжаў у бальніцах. Таму многія рэцэпты народнай медыцыны запісваў ад такіх жа пацыентаў, чытаў розную літаратуру гэтай тэматыкі, вёў перапіску з тымі людзьмі, хто сам займаўся лячэннем нетрадыцыйнай медыцынай. У раздзеле ёсць артыкулы на рускай мове, перадрукаваныя, напрыклад, з кнігі “Источник здоровья”, іншых крыніц. Тут жа лісты ад Васіля Бязмена, у якіх ідзе размова пра крамянёвую ваду, перапіска з Валянцінам Грыцкевічам і Анатолем Малярчыкавым, якія займаліся вывучэннем феномену крэменю [65].

Апісваючы раздзелы ўсіх нумароў альманаху, трэба адзначыць тое, что некаторыя раздзелы сустракаюцца адзін ці два разы, тым самым маюць сваю ўнікальнасць.

Цяжка вызначыць, які з радзелаў “Праменьчыка” з’яўляецца найбольш цікавым і змястоўным. Тут важныя і вучнёўскія работы (раздзелы “Паэзія”, “Лірыка”, “Сачыненні”, “Жарты”, “Драматургія”), і ліставанне з пісьменнікамі, мастакамі, навукоўцамі (раздзелы “Лісты ад пісьменнікаў, мастакоў, вучоных і інш.”, “Кніга запісаў пісьменнікаў, дзеячаў культуры і іншых наведвальнікаў Літаратурна-краязнаўчага музея Гудзевіцкай сярэдняй школы”), і артыкулы з перыядычных выданняў (раздзелы “Перыёдыка пра Гудзевічы”, “Пра нас пішуць”). Самае важнае, што ўсе гэтыя матэрыялы стымулявалі вучняў да вывучэння беларускай гісторыі, культуры, літаратуры. У работу па стварэнню альманаха ўключалася вялікая колькасць дзяцей: гэта, у першую чаргу, аўтары работ; тыя вучні, што вялі перапіску, рыхтавалі артыкулы для газет і часопісаў; таксама тыя, хто быў заняты толькі ў афармленні (друк, пераплёт, карэктура). Такім чынам, вывучэнне ў школе беларускай мовы пад кіраўніцтвам Алеся Мікалаевіча Белакоза ішло не толькі на ўроках, але і ў пазаўрочны час.

Алесь Мікалаевіч Белакоз, вывучаючы ў школе з вучнямі беларускую мову і літаратуру, арганізаваўшы рознабаковую даследчую работу, наладзіўшы перапіску і кантактаванне з пісьменнікамі, навукоўцамі, таксама імкнуўся паказаць, што крыніца ўсяго гэтага – традыцыйная побытавая культура беларусаў. Каб спасцігнуць глыбіню і сэнс літаратурных твораў, моўнае багацце, трэба было паказаць дзецям мінулае іх бацькоў і дзядоў, тое, як жылі раней, якія традыцыі і звычаі захоўвалі. Тым больш, што вучні сталі прыносіць у музейны пакойчык шматлікія рэчы побыту, якія ўжо выходзілі з паўсядзённага выкарыстання, але былі цікавыя і каштоўныя як памяць пра мінулае. Такім чынам стала фарміравацца этнаграфічная калекцыя, куды ўключаліся прылады працы, прадметы хатняга ўжытку, дзіцячыя рэчы, прыстасаванні для розных рамёстваў і многае іншае.

У сваёй кнізе “Каб жыла Беларусь” А.М.Белакоз узгадвае: “У 1961 годзе мая матуля купіла драўлянае гумно, каб пабудаваць з яго хлеў. Гумно належала гудзевіцкаму дзяку Жуку Пятру Язэпавічу. У гумне было шмат розных самаробных рэчаў. Усе яны былі прададзены разам з будынкам. Былі ў гумне снойніца, чатыры дубовыя колы для воза на драўляных восях, прыгожы кадоўб з таўшчэзнага топаля. Ніз яго меў 56 см у дыяметры.

Я, чалавек з вышэйшай гуманітарнай адукацыяй, парубаў снойніцу і ўсе чатыры дубовыя колы. Яны былі надзвычай моцныя. Доўга пацеў, пакуль знішчыў гэты сялянскі рыштунак.

Памятаю, дайшла чарга да кадоўба. Падняў руку з сякерай… І ў галаве мільганула думка:

Ці маю я права знішчаць гэтую прыгажосць?” [6, с.32]

Напэўна, гэты выпадак паслужыў штуршком да збору і вывучэння не толькі матэрыялаў па літаратуры, але і разнастайных побытавых прадметаў, якія ў далейшым сталі асновай этнаграфічнай калекцыі Гудзевіцкага музея.

У дзясятым нумары “Праменьчыка” пералічана больш за 125 этнаграфічных прадметаў, якія былі размешчаны ў экспазіцыі хаткі, адчыненай для наведвальнікаў у студзені 1981 года. Першая экскурсія тут была праведзена 6 студзеня.

Варта адзначыць, што і на сённяшні дзень ні ў адным з дзяржаўных музеяў на Гродзеншчыне вы не сустрэнеце этнаграфічнай экспазіцыі, размешчанай у аўтэнтычным будынку, дзе цалкам адноўлены і дэманструецца сялянскі хатні побыт. Ідэя менавіта такой падачы матэрыяла ўзнікла ў А.М.Белакоза і была падтрымана старшынёй мясцовай гаспадаркі Міхаілам Сцяпанавічам Пронька.

“Гэта было ў ліпені 1979 года. Праўленне калгаса “Іскра” вырашыла пабудаваць у Гудзевічах этнаграфічны музей. 4 жніўня 1979 года старшыня калгаса Міхаіл Сцяпанавіч Пронька, архітэктар Юрый Рыгоравіч Тарасевіч і настаўнік Гудзевіцкай сярэдняй школы Алесь Мікалаевіч Белакоз у вёсцы Сямірэнкі адшукалі хату, якой было больш за сто гадоў, і вырашылі перавезці на тэрыторыю сярэдняй школы. За будаўніцтва этнаграфічнага музея горача ўзяўся калгаснік-пенсіянер Іван Ігнатавіч Клімуць.” [61, с.367].

“Гісторыя сялянскай хаты – музея калгаса “Іскра” Гудзевіцкага сельскага савета Мастоўскага раёна.

Хата была пабудавана вельмі даўно: нават самыя старыя людзі ў часы дзяцінства маіх бацькоў не памяталі, каб яна была калі-небудзь новая. Спачатку гэтая хата была курна. Казаў дзед, што яна пабудавана пры царыцы Кацярыне I /1684-1727/, а можа і пры царыцы Кацярыне ІІ /1729-1796/. Я добра не помню.

У ёй жылі мой тата Хомка Антон Пятровіч /1893 г.н/і мама Хомка Ярына Міхайлаўна /па метрыцы Сымонаўна, 1895 г.нарадж./, дзед Хомка Пётр Міхайлавіч і прадзед Хомка Міхась, а як звалі прапрадзеда не памятаю. Фатаграфіяў не засталося. […]

Запісаў Урбановіч Юры з в. Сямірэнкі, вучань дзевятага “Б”класа Гудзевіцкай сярэдняй школы ад гаспадара хаты Хомкі Анатоля Антонавіча і яго жонкі Ніны Іванаўны.”[62, с.318].

“На перавозцы хаткі працавала калгасная будаўнічая брыгада, у склад якой уваходзілі Уладзімір Маляўка, Іван Валюшка, Павел Кажэцкі, Аляксей Бярнацкі, Казімір Янушка, Віталь Валюшка. Для фундамента былі прывезеныя вялікія камяні. Частку бярвенняў са старой хаты замянілі, бо былі моцна пашкоджаны. Камору і сені складалі з іншай пабудовы. Даніла Пацэнка, васьмідзесяцігадовы жыхар в. Вострава, які раней разам з бацькам быў вядомым цесляром – сталяром, укладаў столь на каморы і сенцах. Адам Занеўскі з в. Міткевічы і Аляксей Навіцкі з в. Гудзевічы змуравалі печ і ляжайку ў хатцы. Каб надаць хатцы завершанасць і максімальна наблізіць да выгляду арыгінала, была зроблена прызба, а гародчык пад вокнамі з аднаго боку адмежаваўся каменным брукам, а з двух другіх бакоў – ядлаўцовым плотам. Да часу хатку накрылі старым шыферам, а летам 1981 года жанчыны з в. Вострава нажалі сярпамі 16 коп жыта (каля двух гектараў), былі навязаны паркі і хатку перакрылі саломай” [61, с. 177].Вязалі паркі Улановіч Сарафім і Саўка Аляксей. Найбольш актыўнымі збіральнікамі экспанатаў для хаткі сярод вучняў былі Новік Жора, Цянкуш Сяргей,Мазырка Сяргей, Вожык Мікалай, Навіцкая Ганна, Белакоз Міхась, Кажэцкая Алена і іншыя. Рэстаўраваць экспанаты шмат дапамагаў настаўнік працы Гудзевіцкай сярэдняй школы Уладзімір Шайнога [62].

У сваёй кнізе “Каб жыла Беларусь”, якую мы ўжо неаднойчы ўзгадвалі, А.М.Белакоз змясціў раздзел “Хатні побыт маёй вёскі”, дзе пераказаны ўспаміны Кастуся Петрашэвіча, роднага брата Белакоз Вольгі Канстанцінаўны, маці А.М.Белакоза, з вёскі Падбараны (іншая, народная назва – Радзівонаўцы), 1898 года нараджэння. Тут даецца вельмі падрабязнае апісанне многіх вясковых звычаяў, жылога пакоя хаткі, каморы, сеняў, гаспадарчых пабудоў, асобных цікавых рэчаў. Якраз паводле гэтых апісанняў і афармлялася ўнутраная прастора хаткі [6].

У параўнанні з іншымі экспазіцыйнымі заламі Гудзевіцкага музея, частка з якіх зараз увогуле не дэманструецца, а астатнія пасля рээкспазіцыі ў 2014 годзе цалкам змянілі свой выгляд, этнаграфічны аддзел застаецца амаль што такім, як і ў пачатку стварэння. Гэта абумоўлена тым, што галоўнай задачай экспазіцыі было і застаецца – паказ сялянскага побыту, умоваў жыцця нашых прадзедаў, рэчаў і прыстасаванняў, якімі карысталіся больш чым сто гадоў таму.

Хата мае чатыры невялікія акенцы, два ў шчытавой сцяне і два на той, дзе дзверы. Вокны падзелены на маленькія шыбы, каб у выпадку, калі шкло паб’ецца, было прасцей на нейкі час закрыць адтуліну, а потым і замяніць на цэлае. Падлога – гліняны ўбіты ток, які абавязкова раз у год, а па неабходнасці і часцей, паднаўляўся, “замываўся” разведзенай глінай. Столь нізкая, каб лепш акамулявалася цяпло. Сцены і печ – беленыя мелам, а каб мел лепш трымаўся і не браўся да рук, яго разводзілі малаком [50].

Дзверы ў хатку з вуліцы і зараз адчыняюцца адмысловым жалезным ключом, як і сто гадоў таму. Трапляем адразу ў прымен, дзверы злева ў якім вядуць у жылы пакой, а справа – у камору. Размешчана тут шмат розных рэчаў сельскагаспадарчага прызначэння: жорны, на якіх малолі зерне ў хатніх умовах; драўляны плуг, араць зямлю якім мог нават падлетак за кошт прымацаваных калёсаў; барана, якая не мае ніводнай жалезнай дэталі; рэзгіны, якімі насілі сена і салому; страмак, якім капалі торф; склюд, якім абцесвалі бярвенне; “падоўжаная” піла, якой распілоўвалі бярвенне на будаўніцтве; лопат, якім выбіралі адтуліны ў драўляных колах і многае іншае. Зразумела, што ў жылым доме гэтыя рэчы мелі свае месцы ў розных гаспадарчых пабудовах, а прымен ці сені, як іх яшчэ называлі, былі амаль пустыя. З іх можна было патрапіць на гарышча праз квадратны лаз, да якога прыстаўляліся самаробныя драбіны(драўляная лесвіца). Гарышча ўцяплялі кастрыцай ці саломай, там захоўваліся розныя рэчы, якія былі патрэбныя толькі ў нейкі час або проста амаль выходзілі з ужытку. Абавязкова там быў вялікі кош з накрыўкай, дзе сушылі мяса, сыры. У музеі такі кош дэманструецца ў каморы[50].

Жылы пакой сялянскай хаты – этнагарафічнага аддзела – у даўжыню мае 4,87 м, у шырыню – 4,83 м. Амаль чвэрць яго займае вялікая печ, памеры якой крыху зменшаны ў параўнанні з арыгіналам, бо клалі яе не для паўсядзённага выкарыстання, а для дэманстрацыйных мэтаў. Печ размешчана з правага боку ад уваходу, мае ўсе канструктыўныя элементы: падпечак, дзе зімой у маразы маглі трымаць курэй ці іншую дробную жывіну; сама печ, дзе пяклі хлеб, варылі стравы сабе і жывёлам, якіх трымалі ў кожнай гаспадарцы, грэлі ваду на розныя патрэбы; прыпек ці прыпечак, на якім стаяў трыножак, каб можна было што-небудзь пагрэць ці падсмажыць яешню, калі печ ужо астыла; комін, за якім было месца, дзе спалі меншыя дзеці з бабуляй; ляжайка, прыбудаваная да печы, але апальвалася асобна і зімовымі вечарамі сагравала хату. Для захоўвання і прасушваннядробных рэчаў у печы рабіліся пячуркі – своеасаблівыя нішы прыкладна 20х11 см, глыбінёй 25-30 см. На камінку, выступе каля коміна, як правіла стаяла газоўка, маглі ляжаць запалкі ці крэсіва. Калі ў печы не палілася, то яе абавязкова зачынялі засланкай, а прыпечак завешвалі фіранкай (спецыяльна пашыты кавалак льнянога палатна, які мацаваўся на вяроўцы). Тут жа ў куце размешчаны і тыя прылады, што дапамагалі гаспадыні ўпраўляцца з печчу: драўляная качарга, каб падграбаць вуголле; рагач, пры чым іх было некалькі розных памераў, каб ставіць і вымаць чыгуны з печы; чапяла, якой бралі патэльню; кацуба, каб памешваць страву, што варылася; драўляная лапата, на якой “садзілі”хлебныя боханы ў печ[50].

З левага боку ад уваходу, насупраць печы, стаіць шафка для посуду, а на сцяне вісіць палічка, на якой таксама размешчаны міскі, збанкі, драўляныя лыжкі і іншае. Тут жа ля ўваходу падвешана драўлянае вядро для вады з медным самаробным кубкам, зробленым з меднай гільзы.Бойка, апалушкі, дайніца, бязмен, жалязка (жалезны прас на вуголлях), спарышы, мухалоўка, стальніца – усе гэтыя рэчы, прызначэнне якіх сучаснаму чалавеку ўжо і не зразумелае, дэманструюцца якраз тут, у кутку гаспадыні, як яго можна назваць.

Пры сцяне справа стаіць лава, на самой сцяне вісіць ручнік на вешалцы, зробленай з рогу каровы, далей – грыфельная дошчачка і сумка з тканага палатна, з якімі хадзілі ў школу, драўляны футляр для гадзінніка ці нейкіх важных папераў.

Самае пачэснае месца ў хаце – покуць ці “красны кут”. На покуце вісіць ікона, прыбраная вышываным ручніком. Паколькі ў час, калі адчыняўся музей, актыўна прапагандаваўся атэізм, то на месцы іконы А.М.Белакоз прапанаваў змясціць выяву Францыска Скарыны. Гэта рэпрадукцыя карціныАляксея Марачкіна “Пачатак” (1978 г.) размешчана і зараз. Тут і першая жменя жыта, і дажыначны вянок, якія сімвалізавалі дабрабыт у хаце, ушаноўвалі самую галоўную сялянскую працу – хлебаробства. На стале, які стаяў у покуці, заўсёды ляжаў бохан хлеба, накрыты спецыяльным ручніком з адмысловай назвай “скарач” [50].

Абавязковым атрыбутам сялянскай хаты заўсёды быў куфар, у які складалі тканыя рэчы, адзенне, дзяўчаты рыхтавалі кожная сабе пасаг. Стаіць куфар паміж сталом з лавай і запекам – месцам, дзе спалі. Шырыня запека залежала ад велічыні сям’і, спалі звычайна ўпоперак, таму на ноч прыстаўлялі шырокую лаву, каб хапала даўжыні, прыносілі сеннікі (вялікія мяхі, набітыя саломай ці гарахавіннем), падушкі, коўдры, а на дзень гэта ўсё прыбіралася. Лазовая калыска для немаўляці падвешвалася побач на вяроўках да столі, каб прасцей было калыхаць.

Для ўпрыгожання інтэр’еру скарыстоўваліся рогі жывёл, пачэснае месца займалі музычныя інструменты, калі ў хаце быў музыкант. Жанчыны вышывалі сурвэткі, абрусы, “дарожкі” на сцены, вязалі карункі, вокны ўпрыгожвалі выцінанкамі, на сценах ці пад столлю вешалі саламяных птушак ці “павукоў”, якія, па павер’ях, збіралі адмоўную энергетыку жылля, таму праз год спальваліся і замяняліся на новыя.

Практычна атрымліваецца, што адзін вялікі жылы пакой умоўна дзяліўся на тры зоны: куток гаспадыні, які ў сучаснасці адпавядае кухні; покуць, дзе стаяў стол з лавамі, куды запрашалі гасцей; запек – месца для сну.

У каморы на ўсю сцяну рабілі паліцы, на якіх стаялі каробкі з мукой і крупамі, поўныя і пустыя збанкі і гладышы, посуд, які рэдка выкарыстоўваўся. Стаіць тут і яшчэ адзін куфар, бо сем’і, як правіла, былі вялікія – па шэсць-семдзяцей, ды яшчэ бабуля з дзядулем жылі разам, а калі ў сям’і некалькі дзяўчат, то і на пасаг месца трэба было больш. Таксама ў каморы быў ложак, каб у цёплы час можна было адпачыць святам ці самай спякотай у летні дзень. Для таго, каб з воза не выпадалі дробныя рэчы, выкарыстоўвалі палукашкі – плеценыя з лазы па памерах воза ёмістасці. У скрыні ці выдаўбленым карыце салілі сала, а ў вялікіх плеценых саламяных каробках, вышынёй амаль у рост чалавека, захоўвалі збожжа. Цікава, што такія каробкі не нішчылі мышы, бо пры пляценні да саломы дадавалі адмысловыя травыя, паху і смаку якіх грызуны не любілі. Яшчэ ў каморы мог быць і невялікі засек для зерня, які размяшчаўся пад паліцамі.

Згодна з экспазіцыйным вопісам на сённяшні дзень у хатцы, якая сама па сабе з’яўляецца музейным экспанатам, выстаўлена 206 этнаграфічных прадметаў, якія даюць поўнае ўяўленне пра тое, як жылі нашы продкі, як быў арганізаваны іх побыт. У час экскурсій наведвальнікаў не толькі знаёмяць з канкрэтнымі рэчамі і іх прызначэннем, але і распавядаюць пра традыцыі і звычаі сялянскіх сем’яў, пра іх лад жыцця.

Прастора сялянскай хаткі неаднойчы станавілася месцам правядзення нейкіх мерапрыемстваў фальклорнай накіраванасці. Гэта, напрыклад, школьныя вечары, у час якіх дзеці выконвалі народныя песні, запісаныя ў навакольных вёсках, пра што ўзгадвае ў сваіх успамінах А.М.Белакоз. У цяперашні час тут ладзяцца анімацыйная праграма для наведвальнікаў“У гасцях у Сымоніхі і Лявоніхі”, тэатралізаваныя мерапрыемствы “Калядкі – добрыя святкі”, “А мы Масленку чакалі…”

Такім чынам, этнаграфічны аддзел адлюстроўвае побытавую культуру беларусаў і праз канкрэтныя рэчы, і праззнаёмства з нематэрыяльным здабыткам народа, яго традыцыямі, звычаямі.

ГЛАВА 3.

ДЗЕЙНАСЦЬ І ПЕРСПЕКТЫВЫ ГУДЗЕВІЦКАГА МУЗЕЯ Ў РАЗВІЦЦІ ЎНУТРАНАГА І ЎЯЗНОГА ТУРЫЗМУ

Тэма развіцця ўнутранага турызму ў апошнія гады становіцца ўсё больш актуальнай, улічваючы наступствы пандэміі і тых працэсаў, што адбываюцца ў грамадстве. Чым лепш мы будзем ведаць гісторыю сваёй краіны, яе цікавыя мясціны, тым лепш зможам данесці да іншых яе ўнікальнасць і самабытнасць. А адметных і малавывучаных месцаў у Беларусі застаецца яшчэ шмат.

Установа культуры “Гудзевіцкі дзяржаўны літаратурна-краязнаўчы музей” бярэ пачатак ад школьнага музейнага пакойчыка, стварэннем якога яшчэ ў 60-ых гадах мінулага стагоддзя пачаў займацца Алесь Мікалаевіч Белакоз, тады настаўнік беларускай мовы і літаратуры Гудзевіцкай сярэдняй школы. Імкнучыся пашыраць і паглыбляць веды вучняў па тых тэмах, што вывучаліся на ўроках, абуджаць цікавасць да гісторыі роднага краю, настаўнік даваў дзецям творчыя нестандартныя заданні, вынікам якіх стала арганізацыя перапіскі з пісьменнікамі і культурнымі дзеячамі, навукоўцамі, якія давалі цікавыя і змястоўныя адказы на самыя розныя пытанні па сваёй дзейнасці. Вучні сталі цікавіцца мясцовай гісторыяй, краязнаўствам. Пачалося збіранне разнастайных рэчаў, якія з’яўляліся ілюстрацыяй ранейшага жыцця беларускай вёскі, расказвалі пра жыхароў Гудзевіч і навакольных населеных пунктаў. Так быў пакладзены пачатак фарміравання будучай музейнай экспазіцыі [82].

Трэба адзначыць, што практыка стварэння прадметных кабінетаў выкарыстоўваецца і зараз у нашых школах. Таму жаданне Алеся Мікалаевіча Белакоза напоўніць кабінет беларускай мовы і літаратуры дыдактычнымі матэрыяламі, якія дазваляюць вывучаць прадмет больш глыбока, было цалкам зразумелым. Яго ж творчы падыход да гэтай справы і ўменне арганізаваць дзейнасць вучняў у гэтым накірунку далі добры вынік: матэрыялу было сабрана столькі, што гэта ўжо давала магчымасць стварэння музейнага пакоя.

На жаль, не захавалася дэтальнага апісання і пераліку тых рэчаў, што ўвайшлі ў склад першай музейнай экспазіцыі, якая была адчынена 2 лютага 1968 года. Падзея была прымеркавана да 130-годдзя Кастуся Каліноўскага, што паказвае ў першую чаргу выхаваўчую ролю той справы, якой займаліся настаўнік з вучнямі[9]. Гэта было правільна з пункту гледжання выхавання, але зусім не ўлічваліся нават мінімальныя патрабаванні да апісання прадметаў, іх музеефікацыі, правілы экспанавання і захоўвання рэчаў.

Як ужо адзначалася, значнай падзеяй у 1982 годзе для музея стала адкрыццё этнаграфічнага аддзела – хаткі, перавезенай з вёскі Семярэнкі. Работу па перавозцы здзейснілі будаўнікі калгаса імя Д.М. Карбышава. Тады ж хатку накрылі саламянай страхой, бо былі людзі ў вёсцы, якія ведалі гэтую тэхналогію. Праўда, дах праслужыў толькі каля дзясятка гадоў і пацёк. Справа ў тым, што нарыхтаваная салома была неналежнай якасці, паколькі вырошчвалася на калгасных палетках, дзе выкарыстоўваліся мінеральныя тукі, якія рабілі салому крохкай і нетрывалай. Для захавання хаткі яе накрылі шыферам, а зверху зрабілі імітацыю саламянай страхі, каб захаваць знешнюю аўтэнтычнась. Тут цалкам аднавілі інтэр’ер жылога пакоя, каморы і сенцаў. Рэчы, што напоўнілі этнагарафічную экспазіцыю, збіраліся доўгі час па навакольных вёсках Мастоўскага, Ваўкавыскага, Бераставіцкага і Гродзенскага раёнаў. Усе яны арыгінальныя, аўтэнтычныя, але, у пераважнай большасці, гісторыя іх узнікнення, выкарыстання і перадачы ў музей страчаны, бо ў свой час належным чынам не апісваліся, а запісы ў Кнігах паступленняў былі вельмі лаканічныя.

У 1981 годзе ў Гудзевічах быў пабудаваны тыпавы двухпавярховы будынак школы, таму тры старыя будынкі, дзе раней месцілася школа, засталіся пустымі. Экспанаты на той момант размяшчаліся ў адным пакойчыку, але колькасць іх пастаянна расла. Тады пад музей аддалі цэлы будынак, дзе пасля рамонту ў 1984 годзе была адчынена новая экспазіцыя, якая складалася з двух літаратурных залаў, залы народнай творчасці, залы літаратурнага мастацтва [6]. Гэта быў новы этап у развіцці музея ў Гудзевічах. Сродкі на рамонт і пабудову экспазіцыі зноў жа выдзяляла мясцовая гаспадарка – калгас імя Д.М.Карбышава, які ў той час узначальваў Міхаіл Сцяпанавіч Пронька. Аднак пра канцэпцыю музейнай экспазіцыі, тэматыка-экспазіцыйнае планаванне на той час таксама не задумваліся. Увогуле, было жаданне аформіць усё да 15-годдзя музея і адчыніць яго ў 1983 годзе, але не хапіла сіл і сродкаў.

Першую літаратурную залу афармляў мастак Яўген Шенейка.Тут наведвальнікі знаёміліся са звесткамі па гісторыі ўзнікнення і паходжання назвы вёскі Гудзевічы, былі прадстаўлены матэрыялы пра Францыска Скарыну і іншых беларускіх асветнікаў, пра паўстанне Кастуся Каліноўскага, пра вядомых і самадзейных пісьменнікаў, імёны якіх былі цесна звязаны з Гудзевічамі, Ларысу Геніюш, М.Арла, Міхася Явара, Агату Тарасевіч [50].

Другая зала расказвала пра класікаў беларускай літаратуры, з многімі з якіх вялася актыўная перапіска. Тут выстаўляліся лісты, фотаздымкі і кнігі з аўтографамі Уладзіміра Дубоўкі, Канстанцыі Буйла, Уладзіміра Караткевіча, Івана Мележа, Максіма Танка і многіх іншых знакамітых літаратараў. Таксама размяшчалася перапіска з акцёрамі і матэрыялы пра беларускі тэатр, допісы нашых мовазнаўцаў. На асобным стэндзе былі выстаўлены ўсе чатырнаццаць нумароў школьнага літаратурнага альманаха “Праменьчык”. Афармленнем залы займаўся сам Алесь Мікалаевіч Белакоз, таму экспанатаў было выстаўлена вельмі шмат, экспазіцыя была вельмі перагружаная [50].

У трэцяй зале размяшчаліся узоры разнастайных вырабаў з жалеза, з дрэва, з саломы і лазы, тканыя і вышываныя рэчы, карункі, кераміка і нават беларускамоўны глобус, выпушчаны ў 1939 годзе для беларускай гімназіі ў Вільні. Шафы для экспанатаў, якія былі скампанаваны па раздзелах, зрабіў мясцовы майстар Пётр Іваноўскі [50].

Чацвёртая зала ўяўляла сабой збор карцінаў беларускіх мастакоў на тэмы тых літаратурных твораў, якія вывучаліся ў школьнай праграме ці мелі дачыненне да музейнай экспазіцыі. Усе гэтыя работы ў розныя гады былі падараваны музею. У афармленні залы прымаў удзел гродзенскі мастак Алесь Ліпень [50].

Новы этап у развіцці Гудзевіцкага літаратурна-краязнаўчага музея пачаўся ў 1990 годзе, калі ён стаў дзяржаўнай установай культуры. З гэтага часу музей набыў сталае фінансаванне, быў сфарміраваны штат: дырэктар, захавальнік фондаў, навуковы супрацоўнік і тры назіральніка. Змена статуса дала штуршок да стварэння і адкрыцця новых экспазіцыйных залаў, паколькі музею быў аддадзены яшчэ адзін стары будынак школы і пашырыліся плошчы, на якіх можна было рэалізоўваць задуманае. Так пачалося афармленне дзвюх залаў лёну і ткацтва, дзе размясцілі ўсе прадметы, з дапамогай якіх з раслінкі лёну ці жмені воўны ствараліся спачатку ніткі, а потым і гатовыя тканыя вырабы. У гэтым жа будынку адзін з былых класаў быў адведзены пад фонды, якія ўвесь час папаўняліся самымі рознымі матэрыяламі. Яшчэ адзін пакой ператварыўся ў залу народнай медыцыны – з’яву увогуле ўнікальную. Справа ў тым, што ў гэты перыяд Алесь Мікалаевіч Белакоз стаў актыўна цікавіцца сродкамі народнай медыцыны для лячэння самых розных хвароб, асабліва анкалагічных, бо падазраваў такую бяду ў сябе (у 1975 годзе ад анкалагічнага захворвання памерла яго маці). Ён стаў актыўна прапагандаваць медзелячэнне і ўжыванне крамянёвай вады для папярэджання і лячэння самых розных хваробаў. Збіралася вялікая колькасць рэцэптаў народнай медыцыны і ўжывання зёлкаў. Матэрыял быў далёкі ад тэмы літаратурнага краязнаўства, але запатрабаваны ў наведвальнікаў, у музей ішло вельмі шмат лістаў, дзе людзі пыталі парады па лячэнні нейкіх хваробаў. Быў надрукаваны на машынцы супрацоўнікамі музея цэлы том з рэцэптамі прыблізна на 600 старонак [11].

Музей размяшчаўся ў двух розных будынках, экскурсанты пераходзілі з аднаго ў другі, што было вельмі нязручна. Так узнікла ідэя дабудовы, з дапамогай якой будынкі злучыліся. З аднаго боку гэта выправіла сітуацыю, але агульнай паслядоўнасці і лагічнасці экспазіцыі не надало.

На новых экспазіцыйных плошчах з часам размясцілі залу, прысвечаную гісторыі вёскі і жыхарам гудзевіцкага рэгіёну, у асобнай зале выставілі старажытны човен з манекенамі ў народных мужчынскім і жаночым строях, а на сценах размясцілі мастацкія творы, якія тэматычна былі звязаны з мясцовай гісторыяй. З’явілася магчымасць арганізацыі залы практычнага ткацтва, дзе стаяла некалькі кроснаў, на якіх супрацоўнікі музея ткалі посцілкі, дываны, ручнікі, фартухі, сурвэткі. Таксама была выстаўлена калекцыя карысных выкапняў у асобнай зале, якая па сумяшчальніцтву стала яшчэ і выставачнай.

У 2006 годзе пасаду дырэктара заняла Клімуць Вольга Віктараўна, якая ў музеі працавала з 1992 года навуковым супрацоўнікам. Алесь Мікалаевіч Белакоз пайшоў на заслужаны адпачынак, нейкі час яшчэ заставаўся ганаровым дырэктарам музея, правядзіў экскурсіі і сустрэчы з зацікаўленымі групамі наведвальнікаў.

Паколькі экспазіцыя музея была ўжо напоўнена, а нейкія змены патрабавалі значных фінансавых укладанняў, якіх у бюджэце не знаходзілася, прыйшоў час навядзення парадку ва ўліковых дакументах, у фондах музея, у фарміраванні калекцый і вызначэнні далейшага шляху развіцця установы культуры “Гудзевіцкі дзяржаўны літаратурна-краязнаўчы музей”.

У 2008 годзе быў зроблены рамонт фасаду будынку музея і даху. Аднак праблем і пытанняў хапала. Асноўным недахопам існуючай экспазіцыі было тое, што яна не была закальцавана, не было гардэробу і прыбіральні ў будынку, адсутнічала сувенірная прадукцыя. Экскурсіі часцей за ўсё ўжо сталі арганізоўвацца турыстычнымі агенцтвамі, якія ўлічвалі ў першую чаргу камфорт наведвальнікаў. Акрамя проста экскурсіі патрэбна была нейкая атракцыя, дзеянне, у якое можна ўключыць экскурсантаў. Так пачалі праводзіць музейныя заняткі для прыцягнення мясцовых школьнікаў, а на Калядныя святы распрацавалі тэатралізаванае прадстаўленне сумесна з работнікамі Дома культуры, якое праводзілася пад акампанемент баяна і праходзіла ў хатцы – этнагарафічным аддзеле [6].

Час паказваў, што выгляд ранейшай экспазіцыі ўжо фізічна састарэў, арыгіналы, асабліва папяровыя, выстаўленыя ў залах, патрабавалі “адпачынку”, а яшчэ лепш – якаснай замены копіяй.

Спробы знайсці сродкі для фінансавання зменаў прывялі да супрацоўніцтва з установай адукацыі “Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы” і напісання агульнага праекта міжнароднай тэхнічнай дапамогі “Павышэнне прывабнасці трансгарнічнага рэгіёну шляхам уключэння ў этнакультурную дзейнасць (Вандроўка ў этнаказку)”, які быў рэалізаваны ў 2012-2014 гадах. Вынікам праекта стала правядзенне якаснага рамонту часткі пакояў музея такім чынам, каб будучая экспазіцыя стала хаця б часткова закальцавана, арганізацыя зоны гардэробу, касы, дзе можна набыць сувенірную прадукцыю, санвузлоў для наведвальнікаў, добраўпарадкаванне калямузейнай тэрыторыі. Былі выдзелены бюджэтныя сродкі на аднаўленне дзвюх літаратурных залаў. За сродкі праекта аднавілі экспазіцыю залаў лёну і ткацтва. І зараз галоўнай праблемай музея з’яўляецца адсутнасць фінансавання на аднаўленне астатніх экспазіцыйных залаў. Улічваючы багатую тэматыку музейных фондаў і арыентаванасць на выхаванне беларускасці ў наведвальнікаў, выхаванне патрыятызму, гонару за народ і яго гісторыю, гэта будуць залы, прысвечаныя народным рамёствам, гісторыі Гудзевічаў, народнай медыцыне і карысным выкапням Беларусі [11].

Зразумела, што афармленне і напаўненне новых экспазіцый павінна ўлічваць безумоўную цікавасць да сучасных тэхналогій наведвальнікаў, асабліва дзяцей і моладзі. Таму мэтазгодна выкарыстанне сэнсарных экранаў для дэманстрацыі відэаматэрыялаў, якія павінны дапаўняць змест экспазіцыі. Напрыклад, у зале народных рамёстваў экскурсанты пры жаданні павінны мець магчымасць прагляду самаго парцэсу стварэння рэчаў майстрамі, наколькі гэта магчыма, ўлічваючы, што зараз многія тэхналогіі страчаны альбо трансфармаваны з выкарыстаннем сучасных інструментаў. У зале, якая будзе прысвечана гісторыі Гудзевічаў, абавязкова выкарыстанне аўдыя- і відэазапісаў успамінаў мясцовых людзей і пра мясцовых людзей, а сучаснасць вёскі варта адлюстроўваць праз мультымедыйныя фотапрэзентацыі, выкарыстоўваючы матэрыялы са сродкаў масавай інфармацыі, інтэрнету. Зала, якая раскажа пра народную медыцыну і карысныя выкапні Беларусі, можа мець назву “Зямлі маёй багацце”, тут абавязкова варта стварыць інтэрактыўную карту, на якой наведвальнікі змогуць убачыць багатую прыроду нашай краіны, месцы здабычы карысных выкапняў, пазнаёміцца з лекавымі ўласцівасцямі зёлкаў, спосабамі іх збору і выкарыстання. Пры магчымасці можна арганізаваць невялікі фітабар, дзе жадаючыя змогуць пакаштаваць травяную гарбату, набыць гатовыя зборы [72].

У музеі ўжо практыкуецца правядзенне майстар-класаў па ткацтве, калі наведвальнікам прапануецца паспрабаваць працаваць на ручных маленькіх кроснах, каб зразумець працэс стварэння закладачкаў і паяскоў, і гэтая справа павінна развівацца і далей. Правядзенне летняй школы “Майстэрня падвойнага ткацтва” павінна стаць, як зараз модна казаць, брэндавым мерапрыемствам хаця б раённага ўзроўню. Гэта мерапрыемства павінна быць прыцягальным для аматараў падзейнага турызму, калі ідзе знаёмства і з канкрэтным відам народнага рамяства, і з экспазіцыяй музея ў цэлым [43].

Адным з мерапрыемстваў праекта міжнароднай тэхнічнай дапамогі “Павышэнне прывабнасці трансгарнічнага рэгіёну шляхам уключэння ў этнакультурную дзейнасць (Вандроўка ў этнаказку)” стала правядзенне фестывалю ў Гудзевічах і Гродна, які падсумоўваў вынікі работы. У час правядзення гэтага фэсту былі выкарыстаныя распрацаваныя квэст-гульні і анімацыйныя праграмы на тэрыторыі музея. Такая форма работы з наведвальнікамі ў музеі захавалася, што, безумоўна, прыцягвае экскурсантаў. Турыстычныя фірмы ахвотна прывозяць сюды дзецей з Гродна, Ваўкавыска, Мастоў у час школьных канікулаў. Таму зараз задача – пашырыць разнастайнасць такіх анімацыйных праграм, прапаноўваць іх і для дарослай аўдыторыі, уключаючы сюды элементы, напрыклад, дэгустацыі, што магчыма пры супрацоўніцтве з мясцовым кафэ “Пралеска”.

Варта звярнуць увагу на вытворчы турызм, прапаноўваючы наведаць некаторыя аб’екты мясцовай гаспадаркі – закрытага акцыянернага таварыства “Гудзевічы”, напрыклад, мехдвор, дзе можна ўбачыць разнастайную сельскагаспадарчую энерганасычаную тэхніку.

У Гудзевічах і акрамя музея ёсць таксама цікавыя мясціны. Напрыклад, царква Нараджэння Прасвятой Багародзіцы (будынак 1852 года), якая ніколі не зачынялася, а сваю гісторыю адлічвае ажно з шаснаццатага стагоддзя. На могілках пахаваны Павел Францавіч Міклашэвіч, дзядуля вядомай беларускай пісьменніцы Ларысы Геніюш, апошні гудзевіцкі пан. Захаваліся таксама два круглыя каменныя слупы ўязной брамы, што вяла калісьці да панскага маёнтка. Усё гэта варта выкарыстаць для распрацоўкі і правядзення квэст-гульняў не толькі ў музеі, але і па вёсцы.

На сёнешні дзень Гудзевіцкі музей мае істотны музейны, педагагічны і асветніцкі набытак. На яго падмурку варта планаваць і ажыцяўляць дзейнасць, якая бы стварала больш прывабны вобраз музея з дапамогай новай інтэрпрэтацыі існуючых экспазіцый, а таксама іх пашырэння, актуалізацыі традыцый мінулага з ужываннем сучасных форм ўзаемадзеяння з наведвальнікамі. З павышэннем іміджа установы культуры можна разлічваць на большае фінансаванне, што дазволіць выйсці на міжнародны узровень, звярнуць увагу на праблематыку захавання гісторыка-культурнай спадчыны.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Асноўныя навуковыя вынікі дысертацыі

У выніку працы над магістарскай дысертацыяй пастаўленая перад намі мэта – даць ацэнку Гудзевіцкаму дзяржаўнаму літаратурна-краязнаўчаму музею ў культуратворчых працэсах канца ХХ – пачатку ХХІ стст. была выканана ў поўным аб'ёме.

Аналізуючы літаратуру і крыніцы даследавання па абазначаннай тэме, стала зразумелым, што грунтоўных даследаванняў у гэтым накірунку не вялося, а гэта дазваляе зрабіць выснову – прадстаўленныя матэрыялы маюць унікальны характар.

Для свайго часу ўзнікнення Гудзевіцкі музей быў падзеяй знакавай. Падыходы, якія выкарыстоўваліся пры стварэнні музея, з’яўляюцца выдатным прыкладам сумеснай працы настаўніка з дзецьмі. Самае галоўнае, што захаванне традыцыйнай беларускай культурнай спадчыны адбывалася праз канкрэтнае дзеянне: вучань прыносіў рэч – рэч станавілася музейным прадметам.

Кожны чалавек, жывучы ў канкрэтным сацыякультурным асяродку, належыць да пэўнага этнасу, і калі агульначалавечае з’яўляецца базісным падмуркам, на якім фарміруецца асоба, то нацыянальнае – гэта спецыфічнае адлюстраванне яго адметнасцяў. Таму без выхавання нацыянальнага нельга ўвогуле гаварыць аб выхаванні. Сукупнасць прыёмаў, практык і спосабаў вывучэння этнакультурнай сацыялізацыі з пазіцый народных традыцый выхавання маладога пакалення – гэта і ёсць этнапедагагічны падыход, які выкарыстоўваў Алесь Мікалаевіч Белакоз [25].

“Адукацыя будзе сапраўды народнай, нацыянальнай тады, калі ў яе змесце будзе прысутнічаць духоўнасць народа, яго этнічнае самавызначэнне, калі яна ўключыць у сябе этнічную культуры, этнічную псіхалогію, лад жыццядзейнасці, сістэму духоўных каштоўнасцей народа” [80].

Як настаўнік, А.М. Белакоз здолеў спалучыць усе пералічаныя вышэй патрабаванні ў межах сваёй педагагічнай дзейнасці. Работа, якая вялася пры стварэнні этнаграфічнага аддзела музея, поўнасцю адпавядала выхаванню нацыянальнай самасвядомасці ў вучняў.

Наватарскім быў і падыход да вывучэння і папулярызацыі беларускай літаратуры праз арганізацыю перапіскі са шматлікімі беларускімі і замежнымі пісьменнікамі. Вынікам такога падыходу стала выданне вучнёўскага альманаха “Праменьчык”, які зараз прадстаўлены ў адной з экспазіцый Гудзевіцкага музея. Літаратурная экспазіцыя заўсёды з’яўлялася адной з цэнтральных у музеі і застаецца такой і зараз. Рукапісы, фотаздымкі, кнігі з аўтографамі, дасланыя ў музей, рабілі творчасць іх аўтараў нашмат цікавейшай, перапіска давала магчымасць задаваць пытанні пра гісторыю стварэння прататыпаў герояў, пра адносіны саміх пісьменнікаў да сваіх герояў і твораў. Важным з’яўляецца і тое, што ў экспазіцыі прадстаўлены матэрыялы ад вытокаў узнікнення беларускай літаратуры (Францыск Скарына, Мікола Гусоўскі, Сымон Будны) да класікаў літаратуры (Янка Купала, Якуб Колас, Максім Баглановіч) і сучасных аўтараў (Ларыса Геніюш, Васіль Быкаў, Ніл Гілевіч і інш.). Варта адзначыць, што і зараз адзін з накірункаў дзейнасці Гудзевіцкага музея – арганізацыя “Літаратурных гасцёўняў”, дзе адбываюцца сустрэчы вучняў школы з маладымі паэтамі і празаікамі Гродзеншчыны.

Маркетынгавая стратэгія, якую выконвае Гудзевіцкі музей, на сённяшні дзень часткова адпавядае патрабаванням сучаснай аўдыторыі. Метады ўзаемадзеяння з наведвальнікамі прадугледжваюць як дэманстрацыю гістарычных звестак і цікавых фактаў, так і інтэрактыўную частку экскурсіі. Але варта казаць аб тым, што інавацыйны падыход застаецца ў ліку перспектыў установы культуры. Матэрыяльна-тэхнічная база музея, пры якаснай падрыхтоўцы, можа пашырыць спосабы ўплыву на аўдыторыю. Сярод наватарскіх ідэй для Гудзевіцкага музея, безумоўна, застаецца аўдыя- і відэазапісы ўспамінаў мясцовых людзей і пра мясцовых людзей, якія можна дэмантраваць у адной з залаў (ці зрабіць асобна кіназал), фітабар (як дапаўненне да экспазіцыі “Народная медыцына”), квэст-гульні на тэрыторыі музея і як мага больш майстар-классаў разных напрамкаў (ткацтва, мастацтва, вырабы з гліны, саломы, дрэва).

Гудзевіцкі дзяржаўны літаратурна-краязнаўчы музей мае сапраўды якасную матэрыяльную базу, якая ўключае і тэрытарыяльны кампанент (прасторныя залы, даволі вялікі падворак), і шырока прадстаўленную экспазіцыйную частку (у дадатак яшчэ існуе музейны фонд). Акрамя гэтага, паслугі ў межах экскурсійных праграм прадугледжваюць анімацыйную частку, магчымасць набыць сувенір (прадукцыю з тэматыкай музея, альбо закладку з імем ці ўзорам). Усё гэта, безумоўна, спрыяе сацыяльна-культурнаму сэрвісу, але недастаткова, з чаго можна зрабіць выснову, што музей у Гудзевічах з’яўляецца месцам, дзе захоўваюць спадчыну, але невялічкімі крокамі ідуць наперад.

СПІС ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛІТАРАТУРЫ

Астрэйка, А. Беларускі ткацкі орнамэнт перабірнай і накладной тэхнікі / А. Астрэйка. – Мінск, 1929. – 112 с.
Амялішка, М. Як жыць, дык жыць для Беларусі: гутаркі з Алесем Белакозам / М. Амялішка. – Мінск: Кнігазбор, 2012. – 120 с.
Барыс, С. В. Гудзевіцкі музей Алеся Белакоза / С. В. Барыс // Беларускі гістарычны часопіс. – 2002. – № 2-3 – 1-4 с.
Барыс, С.В. Сцежкамі дзядоў: народны быт беларусаў / С.В. Барыс. – Мінск: Беларуская навука, 2012.– 294 с.
Болбас, В. С. Народная педагогіка Мазырскага Палесся: [манаграфія] /В. С. Болбас, І. С. Сычова. – Мазыр : Белы Вецер, 2012. – 246 с.
Белакоз, А. М. Каб жыла Беларусь Арт., успаміны, інтэрв'ю / А. М. Белакоз. – Мінск: Беларус. кнігазбор, 2003. – 103 с.
Белакоз, А. М. Методыка шчасця. Настаўнікам і вучням. / А. М. Белакоз. – Гродно: СанДрук, 2014. – 279 с.
Белакоз, А. М. Музей у Гудзевічах: гісторыка-краязнаўчыя артыкулы. Кніга першая / А. М. Белакоз. – Мінск:Кнігазбор, 2012. – 200с.
Белакоз, А. М. Самарослая методыка. / А. М. Белакоз. – пад рэд. М. Булавацкага, 2013. – 44 с.
Белакоз, А. М. Школьны літаратурна-краязнаўчы. / А. М. Белакоз // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. –1973. – 55-56 с.
Вандроўка ў этнаказку [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: https://ethno-tour.grsu.by/by/. – Дата доступу: 06.06.2022
Васільева, А.Г. Асаблівасці народнага адзення Панямоння 20-30-х гг. ХХ стагоддзя / А.Г. Васільева // Весці НАН Беларусі. Серыя гуманітарных навук, 2006. – №7. – 77 – 83 с.
Васільева, А.Г. Народнае адзенне Навагрудчыны ХІХ – першай паловы ХХ стагоддзя / А.Г. Васільева // Беларускі гістарычны часопіс, 2006. – №7. –47 – 50 с.
Васільева, А.Г. Традыцыйнае народнае адзенне Гродзенскага раёна ХІХ – сярэдзіны ХХ стагоддзя / А.Г. Васільева // Весці НАН Беларусі. Сер. Гуманітарных навук, 2006. – №2. –60 – 67 с.
Волькавіч, Г. Ю. Музейная экспазіцыя як семіятычная сістэма: аўтарэф. дыс. канд. культуралогіі: 24.00.03 / Волькавіч Г. Ю. – Санкт-Пецярбург, 1999. – 23 с.
Галкіна, Т. В. Музеязнаўства: асновы стварэння экспазіцыі. / Т. В. Галкіна. – Томск: выд-у Томскага дзярж. ун-та, 2004. – 56 с.
Ган, А. Н. Праектная дзейнасць музея як спосаб актуалізацыі гісторыка-культурнай спадчыны / А. Н. Ган. - Веснік СПбГУКИ. СПб.: Выд-ва СПбГУКИ,2014. №3 (20). – 151-154 с.
Гараніна, Е. В. Літаратурны музей анлайн: новыя магчымасці сацыякультурнай камунікацыі / Е. В. Гараніна / / Вышэйшая адукацыя для XXI стагоддзя: лічбавая трансфармацыя грамадства: новыя магчымасці і новыя выклікі. XVI Міжнародная навуковая канферэнцыя. Даклады і матэрыялы: у 2 ч. – Масква. – 2020. – 16-21 с.
Гістарычнае краязнаўства Беларусі ў 1961-1991 гг. : манаграфія / М.В. Півавар. - Віцебск : ВДУ імя П.М. Машэрава, 2016. – 216 с.
Гужалоўскі, А. А. Гісторыя музейнай справы Беларусі : вучэб.-метад. дапам. / А.А. Гужалоўскі. – Мінск: БДУ, 2012. – 303 с.
Гужалоўскі, А. А. Музеязнаўства / А. А. Гужалоўскі // Беларуская энцыклапедыя: у 18 т. / Беларуская энцыклапедыя; рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]. Мн.: Беларуская энцыклапедыя, 2000. – 13-14 с.
Грыцкевіч, В. П. Гісторыя музеяў свету: вучоб. Дапаможнік. / В.П. Грыцкевіч. – Мінск: БДУ, 2003 – 283 с.
Жыцін, Р. М. Віртуальная рэканструкцыя як сродак захавання і вывучэння архітэктурнай своеасаблівасці дваранскай сядзібнай культуры Тамбоўскай губерні ў к.XIX – пач.XX стст. / Р. М. Жыцін / / Гуманітарныя даследаванні Цэнтральнай Расіі. – 2016. – № 1. – 60-64 с.
Каган, Ю. М. Жыццё. Дзейнасць. Асоба. / Ю. М. Каган, І. В. Цвятаяў. – М.: Навука, 1987. – 192 с.
Кажанаў, І. В. Сутнасць і структура этнакультурнай сацыялізацыі асобы / И. В. Кажанаў // Фундаментальныя даследаванні. – 2013. – № 8-5. – 1193-1197 с.
Карпееў, Э. П. Музей М. В. Ламаносава Расійскай акадэміі навук / / Э. П. Карпееў. – Помнікі навукі і тэхнікі ў музеях Расіі,1996. – № 2 – 44 с.
Кацар, М.С. Беларускі арнамент: Ткацтва. Вышыўка / Пер. з рус., літ. апрац., і навук. рэд. Я.М.Сахуты. - Мн. : Беларус. Энцыкл., 1996. – 208 с.
Клімаў,Л. А. Уяўленне як прыгадванне:феномен мінулага ў літаратурным музеі / Л. А. Клімаў // Пытанні музеялогіі – 2010. – № 1. – 9-18 с.
Кляпоўская, А. А. Аб праблеме спадчыны "Серпанковыя тканіны" на ўкраінска-беларускім Палессі / А. А. Кляпоўская / / Актуальныя праблемы і перспектывы развіцця дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі, прысвечанай 25-годдзю стварэння кафедры народнага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта культуры і мастацтваў. – 2020. – 70-76 с.
Курыловіч, А. М. Беларускае народнае ткацтва / А. М. Курыловіч. - Мінск: Навука і тэхніка, 1981. – 199 с.
Лабачэўская, В. А. Ткацтва. Зборнік матэрыялаў па беларускаму народнаму ткацтву / В. А. Лабачэўская. – Мінск, 1999.
Лакотка, С. А. Аб культурна – адукацыйнай канцэпцыі Беларускага дзяржаўнага музея народнай архітэктуры і побыту / С. А. Лакотка // Мінск: Чалавек і адукацыя, 2013. – № 2 (35). – 45-50 с.
Лебедзеў, А. В. Аб прыродзе музейнага праектавання / А. В. Лебедзеў. – М., 2009. – 256 с.
Майстроўская, М. Т. Кампазіцыйна-мастацкія тэндэнцыі формаўтварэння музейнай экспазіцыі: у кантэксце мастацтва, архітэктуры, дызайну / М. Т. Майстроўская. – М.: Прагрэс-Традыцыя, 2016. – 672 с.
Майстроўская, М. Т. Музейны вобраз – пошукі і знаходкі (экспазіцыйнае мастацтва 90-х гадоў) // М. Т.Майстроўская. – М.: Рос. інстытут культуралогіі, 1997. – 198-208 с.
Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі да 90-годдзя стварэння Інстытута беларускай культуры / Інстытут беларускай культуры і станаўленне навукі ў Беларусі. Мінск, 2011. – 167 с.
Музей і праектаванне музейнай дзейнасці. Вучэбны дапаможнік. [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://opentextnn.ru. – Дата доступу: 17.05.2022.
Музей і развіцце гістарычная краязнаўства: матэрыялы рэспубліканскай навукова-практычнай канферэнцыі, прысвечанай 70-годдзю Гродзенскага дзяржаўнага гісторыка-археалагічнага музея, Гродна,8–9 кастрычніка 1990 г. – 71 с.
Музейная камунікацыя: мадэлі, тэхналогіі, практыкі. Адк. рэд. В. Ю. Дукельскі. – М.: Рос. інстытут культуралогіі ТК РФ, 2010. – 199 с.
Музейная прастора СГТУ. [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://museum.sstu.ru. - Дата доступу: 03.06.2022.
Музейная экспазіцыя. На шляху да музею XXI стагоддзя. Сб. навуч. тр. – М.: Рос. Інстытут культуралогіі, 1997. – 216 с.
Музейны комплекс Томскага політэхнічнага ўніверсітэта [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: https://tpu.ru/university/univer_museum. – Дата доступу: 03.06.2022.
Музеязнаўства: пытанні тэорыі і методыкі. — Мінск, 1987. – 86 с.
Мураўская, С. В. Музеі вышэйшых навучальных устаноў: некаторыя асаблівасці існавання / С. В. Мураўская. – СПб.: Выд-ва Санкт-Пецярбургскага дзярж. ун-та, 2012. – № 2 (6). – 114-121 с.
Недкоў, С. Спецыфіка музейнага аповеду ў музеях пад адкрытым небам / С. Недкоў / / Зборнік матэрыялаў ІХ міжнародных музейных чытанняў "Сучасныя праблемы музеалогіі" / Арлоўскі дзяржаўны інстытут культуры. – 2019. – 209-217 с.
Нікішын, Н. С. Музейныя сродкі: знакі і сімвалы / Н. С. Нікішын. –М.: Рос. Інстытут культуралогіі, 1997. – 23-32 с.
Палякова, Я. А. Музейна-этнаграфічныя праграмы як спосаб захавання нацыянальнай ідэнтычнасці (на прыкладзе дзейнасці Омскага дзяржаўнага музея-запаведніка "Старына сібірская") / Е. А. Палякова // Этнаграфія Алтая і сумежных тэрыторый. – 2020. – № 10. – 350-357 с.
Палякоў, Г. П. Музейная каляіна, або Аб метадах і тэхналогіях праектавання музейных экспазіцый / Г. П. Палякоў. – М.: Навука і культура, 2010. №4. – 66-71 с.
Палякоў, Г. П. Музейная каляіна, або Аб метадах і тэхналогіях праектавання музейных экспазіцый / Г. П. Палякоў. – М.: Навука і культура, 2010. №5. – 40-46 с.
Пархута, Я. Зямля бацькоў нашых / Я. Пархута. — Мн.: Полымя, 1988. [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: https://knihi.com/Jaraslau_Parchuta/Ziamla_backou_nasych.html#chapter22. – Дата доступу: 06.06.2022.
Помнікі этнаграфіі: Методыка выяўлення, апісання і збірання / Беларус. Добраахвот. т-ва аховы помнікаў гісторыі і культуры, Сектар этнаграфіі Ін-та мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР; Пад рэд. В.К. Бандарчыка. – Мінск: Навука і тэхніка, 1981.– 150 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №1. – 1966. – 31 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №2. – 1968. – 42 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №3. – 1970. – 141 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №4. – 1972. – 133 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №5. – 1975. – 326 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №6. – 1976. – 233 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №7. – 1978. – 355 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №8. – 1980. – 427 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №9. – 1982. – 437 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №10. – 1984. – 531 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №11. – 1986. – 638 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №12. – 1987. – 416 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №13. – 1987. – 331 с.
Праменчык. – Гудзевічы. – №14. – 1988. – 591 с.
Рубцова, В.Г. Актуалізацыя традыцыйнай тэхналогіі ткацтва тэлевуцкіх паясоў у музейнай дзейнасці / В. Г. Рубцова / / Навукоўцы запіскі (Алтайская дзяржаўная акадэмія культуры і мастацтваў). – 2019. – № 4. – 20-23 с.
Рудэнка, С. Б. Музей як тэхналогіі / С. Б. Рудэнка. – Кіїв, 2021 – 436 с.
Селівончык, В.І. Беларускія народныя паясы. Дапаможнік па выбару / В.І. Селівончык. – Мінск, 1989. – 303 с.
Селівончык, В.І. Ткацтва на дошчачках: практ. дапам. / В.І. Селівончык. – Мінск: Медысонт, 1989. – 64 с.
Селязнёва, А. Падвойныя дываны са збораў Польшчы і Беларусі. Каталог выстаўкі / А. Селязнёва. – Мінск, 1996.
Сідарава, С. Ю. Актуальныя пытанні адраджэння традыцый этнакультуры. Крапіўнае ткацтва (на прыкладзе дзейнасці Табольскага музея-запаведніка) / С. Ю. Сідарава // Навукова-інфармацыйны зборнік матэрыялаў VIII Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі. – 2015. – 212-215 с.
Скакун, Л. С. Інфармацыйныя тэхналогіі ў унутранамузейнай камунікацыі // Матэрыялы навуковай канферэнцыі «90год Віцебскаму абласному краязнаўчаму музею», Віцебск, 30–31кастрычніка 2008 г. – Мінск: Медысонт, 2009. – 307-312 с.
Смураў, А. В. Праблемы і перспектывы выкарыстання патэнцыялу ВНУ музеяў у прафесійнай адукацыі і выхаванні // Акадэмічныя і вузаўскія музеі: роля і месца ў навукова-адукацыйным працэсе: Матэрыялы Усерасійскай навуковай канферэнцыі з міжнародным удзелам. Томск, 7-10 снежня 2008 г. / Адк. рэд. Э. і. Чарняк. Томск: Выд-ць Томскага ун-та, 2009. – 18-22 с.
Смураў, А. В. Універсітэцкі музей у XXI стагоддзі: праблемы і перспектывы / А. Смураў, і. Ванчураў, В. Хадзецкі-М.: Навука і культура, 2007. № 3. – 58-61 с.
Сотнікава, С. І. Музеялогія: Дапаможнік для ВНУ. – М., 2004.
Сталяроў, Б. А. Музейная педагогіка. Гісторыя, тэорыя, практыка: Вучэб. дапаможнік/Б. А. Сталяроў. – М.: Вышэйшая школа, 2004. – 156-158 с.
Траянская, С. Л. Музейная педагогіка і яе адукацыйныя магчымасці ў развіцці агульнакультурнай кампетэнтнасці. Вучэбны дапаможнік / С. Л. Траянская. – Іжэўск: Асацыяцыя "Навуковая кніга", 2007. – 139 с.
Філіпчык, Д. Жывы скарб, альбо Папшыцкая намётка. / Д. Філіпчык // Каталіцкі Веснік. – 2013.– №6. – с. 6-7
Хадсан, К. Уплывовыя музеі / зав. з англ. Л. Матылёў. – Новасібірск: Сібірскі хранограф, 2001. – 194 с.
Хацінец, В. Ю. этнічнае самасвядомасць і яго развіццё ў працэсе прафесійнага навучання. [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: https://elar.rsvpu.ru/bitstream/123456789/9102/1/ii_2000_16.pdf. – Дата доступу: 06.06.2022.
Чыгрынаў, І. Слуцкія паясы / І. Чыгрынаў // Выдавецтва Акадэміі навук БССР. – Мінск, 1960.
Шалуха, В.Д. Школьныя літаратурныя музеі / В.Д. Шалуха // Мінск: Полымя, 1989. – 70 с.
Шміт, Ф. І. Музейная справа. Пытанні экспазіцыі / Ф. І. Шміт. – 1929. – 242 с.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1. А – Беліца / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М.В. Біч і інш. – Мінск, 1993. – 344-345 с.
Этнаграфія Беларусі: энцыклапедыя — Мн.: "Беларуская савецкая энцыклапедыя" імя Петруся Броўкі, 1989. – 575 с.
Янушэўскі, В. Арганізацыя прыродаахоўнай работы ў сярэдняй школе / В. Янушэўскі // Родная прырода. – 1975. – №1 (19). – 24-25 с.
Tilden, F. Interpreting Our Heritage/ F. Tilden. – Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press, 1957. – P.3– 78.

ДАДАТКІ

Дадатак 1.

Спісы рэдакцыйных калегій, карэктараў і стваральнікаў пераплётаў

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, стваральнікаў пераплётаў №1

Рэдакцыйная калегія:Ганна Дзямбіцкая, Марыя Янушка, Тарэса Слемп, Святлана Лапа, Лілія Пазняк, Людміла Кібік, Уладзіслава Талочка, Ганна Трацяк, Аліна Чарняк.

Карэктары: Вера Клімуць, Леанарда Палавеня, Софія Палавеня, Марыя Янушка.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў №2

Рэдакцыйная калегія:Тарэса Слемп, Света Лапа, Каця Юзафовіч, Пазняк Ліля, Люда Кібік, Занеўская Цыліна, Талочка Уладзя, Трацяк Ганна, Лявусік Ганна, Шульга Георгій.

Карэктары: Дзямбіцкая Валя, Пазняк Ліля, Слемп Тарэса, Улановіч Люба.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў №3

Рэдакцыйная калегія:Бібіла Каця, Кібік Люда. Трацяк Ганна, Талочка Уладзя, Занеўская Цыліна, Чарняк Аліна, Шульга Георгій, Новік Люда, Лявусік Ганна, Бобрык Ганна, Кажэцкая Дануся, Бібіла Яня, Юзафовіч Ніна, Цвінар Ліля, Улановіч Алена, Сушко Іра, Янушка Валя.

Карэктары: Талочка Уладзя, Кажэцкая Дануся, Юзафовіч Ніна, Бобрык Ганна, Трацяк Ганна, Ягнешка Люда, Мароз Ніна, Занеўская Цыліна, Цвінар Ліля і Улановіч Аленка.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў №4

Рэдакцыйная калегія:Новік Люда, Лявусік Ганна, Шульга Георгій, Цвінар Ліля, Улановіч Алена, Юзафовіч Ніна, Навіцкая Алена, Палавеня Мечыслаў, Шайнога Галіна, Цвінар Тамара, Кулінка Яўгенія, Сырэй Валя, Ягнешка Алена, Іваноўская Вера, Белакоз Мікалай, Чаляеўская Ала, Барысік Іра, Барысік Люда, Белакоз Марына, Янушка Ганна, Саўка Ала, Труханоўская Яня, Урбановіч Тамара, Улановіч Рая, Чарняк Ірына, Новік Валя, Мароз Ліля.

Карэктары: Касцюкевіч Люба, Сырэй Валя, Улановіч Ганна, Аксаміт Ірына, Кукула Марыя, Шайнога Галіна.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў №5

Рэдакцыйная калегія: Мароз Ліля, Рыжко Вольга, Санюк Лёля, Фамульская Тэрэза, Барысік Люда, Белакоз Марына, Саўка Ала, Улановіч Рая, Улановіч Іра, Карпуць Галя, Барысік Іра, Гарачка Дана, Шайнога Галя, Труханоўская Яня, Новік Валя, Рыжэўская Ванда, Яшушка Аня, Ягнешка Лёня, Урбановіч Тамара, Салтан Аня, Пазняк Алена, Чарняк Іра.

Карэктары: Улановіч Ганна, Руднік Люда, Рыжэўская Ванда. Саўка Ала, Седзянеўская Крыся, Сырэй Валя.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў №6

Рэдакцыйная калегія: Занеўская Галя, Іваноўская Вера, Белакоз Мікалай, Касцюк Алена, Клімуць Тамара, Навіцкая Алена, Пазняк Люба, Хомка Ала, Шабаль Люда, Шабаль Ганна, Ялоўчык Марыя, Янушка Люда, Барташэвіч Аленка, Барысік Іра, Барысік Люда, Белакоз Марына, Занеўская Сабіна, Карпуць Галя, Салтан Ганна, Улановіч Рая, Янушка Ганна, Труханоўская Яня, Іваноўская Вера, Кажэцкая Ядзя, Пазняк Люда, Рыгоцкая Алена, Улановіч Ганна, Хомка Наташа.

Карэктары: Янушка Люда, Барташэвіч Алена, Іваноўская Вера, Кажэцкая Ядзя, Салтан Аня, Руднік Яўген.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў№7

Рэдакцыйная калегія: Барысік Іра, Барысік Люда, Белакоз Марына, Занеўская Сабіна, Карпуць Галя, Салтан Ганна, Улановіч Рая, Янушка Ганна, Труханоўская Яніна, Улановіч Ганна, Шабаль Люда, Антушэвіч Ганна, Астапчэня Таня, Кажэцкая Аліна, Улановіч Ганна, Багдан Марына, Эйсмант Тэрэза, Пазняк Наташа, Клімуць Света, Бібіла Таццяна, Ралейнік Ларыса, Старыковіч Аліна, Трайгель Тэрэза, Клімуць Пеця, Урбановіч Марына, Пазняк Люда, Рыгоцкая Алена, Іваноўская Вера.

Карэктары: Белакоз Алесь, Багдан Марына, Шабаль Люда, Пазняк Люда, Навіцкая Вера.

Пераплёт: Белакоз Вера Ігнатаўна, Старыковіч Аліна, Шайнога Наташа, Ралейнік Ларыса, Кажэцкая Алена.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў №8

Рэдакцыйная калегія: Пазняк Наташа, Кажэцкая Аліна, Саўка Валя, Эйсмант Тэрэза, Улановіч Валянцін, Ралейнік Ларыса, Бібіла Таццяна, Шайнога Наталля, Ралейнік Света, Трайгель Тэрэза, Старыковіч Аліна, Клімуць Света, Раманчук Ірына, Багдан Тэрэза, Ланцэвіч Таня, Кажэцкая Вольга, Улановіч Марына, Кажэцкая Міра, Белакоз Міхась, Клімуць Ганна, Клімуць Валя, Раманчук Рыта, Кажэцкая Аліна, Навіцкая Вера, Чвярток Марына, Барэйша Іна, Трацяк Казімір, Кушнярук Рыта, Эйсмант Галіна, Каранеўская Зоя, Кажэцкая Аленка, Каласоўская Валя, Ялоўчык Галя, Грышчук Наташа, Труханоўская Марына, Труханохская Яніна, Шайнога Вера.

Карэктары: Ралейнік Ларыса, Раманчук Рыта, Навіцкая Аленка, Гараднічая Света, Кажэцкая Аліна, Старыковіч Аліна.

Пераплёт: Ралейнік Ларыса, Клімуць Марына, Белакоз Марына, Свяртока Ірына. Кіраўнік Белакоз Вера Ігнатаўна.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў №9.

Рэдакцыйная калегія: Ралейнік Ларыса, Бібіла Таццяна, Трайгель Тэрэза, Раманчук Іра, Антушэвіч Рэня, Клімуць Марына, Пронька Аксана, Старыковіч Аліна, Валюшка Валя, Багдан Тэрэза, Шайнога Наташа, Ланцэвіч Вольга, Улановіч Марына, Белакоз Міхась, Трацяк Юра, Клімуць Ганна, Клімуць Валя, Гараднічая Света, Кажэцкая Аліна, Кажэцкая Міра, Чвярток Марына, Эйсмант Галіна, Кажэцкая Тэрэза, Навіцкая Ганна, Каранеўская Зоя, Кушнярук Рыта, Кажэцкая Алена, Бобрык Марына, Навіцкая Вера, Барэйша Іна, Кушнярук Дзіна, Мазырка Сяргей, Улановіч Алег, Цянкуш Сяргей, Каласоўская Валя, Ялоўчык Галя.

Карэктары: Рыжко Янка, Кажэцкая Аліна, Белакоз Міхась.

Пераплёт: Белакоз Вера Ігнатаўна, Белакоз Міхась, Цянкуш Сяргей, Бобрык Марына.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў №10

Рэдакцыйная калегія:Клімуць Ганна, Раманчук Рыта, Белакоз Міхась, Клімуць Валя, Кажэцкая Міра, Чвярток Марына, Эйсмант Галіна, Кажэцкая Аленка, Кажэцкая Тэрэза, Навіцкая Ганна, Каранеўская Зоя, Каласоўская Валя, Бобрык Марына, Навіцкая Вера, Рыжко Янка, барэйша Іна, Кушнярук Дзіна, Улановіч Алег, Цянкуш Сяргей, Ялоўчык Галя, Ланцэвіч Каця, Навіцкая Люда, Антушэвіч Аленка, Лявусік Таня, Эйсмант Антон, Кот Віця, Каханскі Валеры, Раманчук Тэрэза, Навіцкая Інга, Кажэцкая Аксана, Лявусік Люда, Руднік Аленка, Ягнешка Жанна, Труханоўская Іра.

Карэктары: Эйсмант Галіна, Бергель Наташа, Руднік Ганна, Труханоўская Ганна, Кажэцкая Аленка, Навіцкая Ганначка, Кажэцкая Аксана.

Пераплёт: Белакоз Вера Ігнатаўна, Белакоз Міхась, Эйсмант Галіна, Бергель Наташа, Касіла Ганна, Руднік Ганна, Кажэцкая Аленка.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў №11

Рэдакцыйная калегія: Каласоўская Валя, Мароз Света, Бобрык Марына, Ланцэвіч Каця, Антушэвія Аленка, Навіцкая Люда, Лявусік Таня, Ралейнік Алесь, Касцюк Наташа, Ялоўчык Рыта, Кот Віця, Эйсмант Антон, Каханскі Валерык, Раманчук Тэрэза, Навіцкая Інга, Ралейнік Каця, Гедрэвіч Света, Кавальчук Марына, Труханоўская Іра, Трацяк Рыта, Раманчук Ліля, Бурак Марына, Ралейнік Іна.

Карэктары:Навіцкая Інга, Навіцкая Люда, Ралейнік Алесь, Ягнешка Жана, Новік Юрась, Кажадуб Вольга, Пронька Аксана, Белакоз Алесь, Руднік Тамара.

Пераплёт: Белакоз Вера Ігнатаўна, Навіцкая Люда, Пронька Аксана, Навіцкая Інга, Новік Юры.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў №12.

Рэдакцыйная калегія: Новік Юрась, Бобрык Марына, Ланцэвіч Каця, Антушэвіч Алена, Навіцкая Люда, Лявусік Таня, Касцюк Наташа, Ялоўчык Рыта, Кот Віця, Эйсмант Антон, Раманчук Тэрэза, Навіцкая Інга, Ралейнік Каця, Гедрэвіч Света, Кавальчук Марына, Трацяк Рыта, Бурак Марына, Раманчук Ліля, Ралейнік Іна, Ашмяна Таня, Трацяк Эліна, Глебік Дзіма.

Карэктары: Новік Юры, Трацяк Рыта.

Пераплёт: Белакоз Вера, Хомка Алена, Ялоўчык Рыта, Новік Юры, Белакоз Алесь.

Трынаццаты нумар “Праменьчыка” з’яўляецца працягам дванаццатага нумара. Па гэтай прычыне, верагодна, спіс рэдакцыйнай калегіі аналагічны таму, што надрукаваны ў №12. Прозвішчы карэктараў і пераплётчыкаў увогуле не ўказаны.

Спіс рэдакцыйнай калегіі, карэктараў, ствапральнікаў пераплётаў №14.

Рэдакцыйная калегія: Новік Юрась, Трацяк Рыта, Буряк Марына, Раманчук Ліля, Гедрэвіч Святлана, Трацяк Эліна, Ашмяна Таня, Ралейнік Каця, Раманчук Тэрэза, Ваўчок Алена, Кажэцкая Аксана, Хомка Пётр, Заяц Галіна, Рыбалка Дзмітрый, Ралейнік Аленка, Бобрык Таня, Хват Наталля, Урбан Ірына, Навіцкая Аксана, Попік Наталля, Ягнешка Дзіма, Ягнешка Алесь, Мароз Іосіф, Ралейнік Іна, Балінскі Валеры.

Дадатак 2

Спіс дзеячаў беларускай культуры, перапіская з якімі прадстаўлена на старонках альманаха “Праменьчык”

Уладзімір Сямёнавіч Караткевіч (26 лістапада 1930, Орша — 25 ліпеня 1984, Мінск) — класік беларускай літаратуры, паэт, празаік, драматург, кінасцэнарыст, публіцыст, перакладчык.
Іван Паўлавіч Мележ(8 лютага 1921, в. Глінішча, Хойніцкі раён, Гомельская вобласць — 9 жніўня 1976, Мінск) -беларускі празаік, драматург, публіцыст.
Ларыса Антонаўна Геніюш (27 ліпеня (9 жніўня) 1910, маёнтак Жлобаўцы — 7 красавіка 1983, г.п. Зэльва) — беларуская паэтэса, празаік, грамадскі дзеяч.
Ніл Сымонавіч Гілевіч (30 верасня 1931, в. Слабада, Лагойскі раён, Мінская вобласць — 29 сакавіка 2016) — беларускі паэт, перакладчык, празаік, драматург, літаратуразнавец, фалькларыст і грамадскі дзеяч.
Зоська Верас, сапр.: Людвіка Антонаўна Сівіцкая-Войцік (18 (30) верасня 1892, пас. Мяджыбаж, цяпер Лятычаўскі раён, Хмяльніцкая вобласць, Украіна — 8 кастрычніка 1991, Вільнюс) — беларуская пісьменніца і грамадскі дзеяч. Псеўданімы: Зоська Верас; А. Войцікава; Мама; Мірко; Л. Савіцкая; Шара Пташка
Анатоль Ільіч Вярцінскі (нар. 18 лістапада 1931, в. Дзямешкава, Лепельскі раён, Віцебская вобласць) — беларускі паэт, драматург, публіцыст, літаратурны крытык, перакладчык, дзяржаўны дзеяч. Заслужаны работнік культуры БССР (1991).
Янка Брыль, сапр. Іван Антонавіч Брыль (4 жніўня 1917, Адэса — 25 ліпеня 2006) — беларускі пісьменнік. Народны пісьменнік БССР (1981).
Максім Танк, сапр.: Яўген Іванавіч Скурко (17 верасня 1912, в. Пількаўшчына — 7 жніўня 1995, Мінск, Беларусь) — беларускі і савецкі паэт, перакладчык, грамадскі дзеяч. Класік беларускай літаратуры.
Юры Туронак (26 красавіка 1929, Дукшты, цяпер Уцянскі павет, Літва — 2 студзеня 2019, Варшава) — беларускі дзеяч і гісторык.
Мікола (Мікалай Мікалаевіч) Купава (нар. 31 студзеня 1946, Орша) — сучасны беларускі мастак.
Мікалай Мікалаевіч Улашчык (1 (14) лютага 1906, в. Віцкаўшчына, Койданаўская воласць, Менскі павет, цяпер Дзяржынскі раён, Мінская вобласць — 14 лістапада 1986, Масква) — беларускі гісторык, археограф, этнограф, краязнавец, літаратар.
Адам Іосіфавіч Мальдзіс (7 жніўня 1932, в. Расолы, цяпер Астравецкі раён, Гродзенская вобласць — 3 студзеня 2022, Мінск) — беларускі літаратуразнавец, гісторык, пісьменнік, журналіст.
Уладзімір Максімавіч Дамашэвіч (17 лютага 1928, в. Вадзяціна Ляхавіцкага раёна— 30 красавіка 2014, Мінск) — беларускі празаік, празаік, нарысіст.
Ніна Міхайлаўна Тарас, сапр.пр. — Жданук (15 мая 1916, в. Заполле, цяпер Навагрудскі раён — 12 снежня 2006) — беларуская паэтэса.
Уладзімір Мікалаевіч Дубоўка (2 (15) ліпеня 1901, в. Агароднікі, Вілейскі павет, Віленская губерня, цяпер Пастаўскі раён, Віцебская вобласць — 20 сакавіка 1976, Масква) — беларускі паэт, празаік, перакладчык, крытык.
Янка Антонавіч Багдановіч (4 (17) лістапада 1906, в. Гірбінята Ашмянскага павета, Віленскай губерні, цяпер Валожынскі раён, Мінская вобласць — 13 ліпеня 1990, Вільня) — беларускі празаік, паэт, публіцыст, мемуарыст. Псеўданімы і крыптанім: Я. Ваўштолскі; Янка Ваўштолскі; Я. Б.
Даніла Канстанцінавіч Міцкевіч (30 верасня 1914, Пінск — 7 ліпеня 1996, Мінск) — беларускі дзеяч культуры, беларускі вучоны-хімік.
Людміла Фёдараўна Хейдарава (11 лютага 1952, в. Ялізава, Асіповіцкі раён, Магілёўская вобласць) — беларуская пісьменніца. Псеўданім: Людміла Паўлікава.
Алесь Сцяпанавіч Разанаў (5 снежня 1947, в. Сялец, Бярозаўскі раён, Брэсцкая вобласць — 26 жніўня 2021) — беларускі пісьменнік і перакладчык.
Данута Бічэль-Загнетава (3 снежня 1937/1 студзеня 1938, в. Біскупцы Лідскага павета Навагрудскага ваяводства Польшчы) — беларуская паэтэса.
Фёдар Міхайлавіч Янкоўскі (21 верасня 1918, в. Клетнае (цяпер Глускі раён Магілёўскай вобласці) — 13 лістапада 1989, Мінск) — беларускі мовазнавец і празаік.
Ян Гушча (24 снежня 1917, ф. Загасцінне, Міёрскі раён — 26 чэрвеня 1986, Лодзь, Польшча) — паэт, празаік, перакладчык.
Мікалай Сямёнавіч Арэхва (11 (24) лістапада 1902, в. Баруны, Ашмянскі павет, Віленская губерня, цяпер Ашмянскі раён, Гродзенская вобласць — 16 ліпеня 1990, Мінск) — дзеяч рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі, гісторык.
Генадзь Аляксандравіч Каханоўскі (8 студзеня 1936, в. Дамашы, Маладзечанскі раён — 15 студзеня 1994, г. Маладзечна, Маладзечанскі раён) — беларускі гісторык, археолаг, краязнавец, фалькларыст, літаратуразнавец.
Піліп Сямёнавіч Пястрак (14 (27) лістапада 1903, в. Сакоўцы, Слонімскі павет, Гродзенская губерня, цяпер Івацэвіцкі раён, Брэсцкая вобласць — 22 жніўня 1978, Мінск) — беларускі паэт, празаік. Псеўданімы: П. Гайдук; Звястун; П. Звястун.
Іван Якаўлевіч Навуменка (16 лютага 1925, Васілевічы, Рэчыцкі павет, Гомельская губерня — 17 снежня 2006, Мінск) — беларускі пісьменнік і літаратуразнавец.
Мікола Якаўлевіч Аўрамчык (14 студзеня 1920, в. Плёсы, цяпер Бабруйскі раён, Магілёўская вобласць — 8 мая 2017, Мінск) — беларускі паэт, пісьменнік, перакладчык.
Канстанцыя Антонаўна Калечыц, псеўданім Канстанцыя Буйло (14 студзеня 1893, Вільня — 4 чэрвеня 1986, Масква) — беларуская паэтэса. Заслужаны дзеяч культуры БССР (1968).
Генадзь Васілевіч Кісялёў (19 сакавіка 1931, Каломна Маскоўская вобл. РСФСР — 14 лістапада 2008, Мінск) — беларускі літаратуразнавец, пісьменнік, гісторык, археограф.
Віктар Уладзіміравіч Ярац (23 кастрычніка 1948, пасёлак Красны Мост, Рэчыцкі раён, Гомельская вобласць) — беларускі паэт, літаратуразнавец, крытык.
Алесь Ганчар (3 красавіка 1918 в. Ломіўка, Екацярынаслаў, Кацярынаслаўская губерня, РСФСР —17 ліпеня 1995, г. Кіеў) — украінскі празаік, публіцыст і грамадскі дзеяч.
Аляксандр Ануфрыевіч Савіцкі (8 студзеня 1924, Полацк — 5 кастрычніка 2015) — беларускі пісьменнік, грамадскі дзеяч.
Міхаіл Раманавіч Суднік (21 лістапада 1910, вёска Пяцюлёва, Полацкі раён, Віцебская вобласць — 19 снежня 1995) — беларускі мовазнавец.
Рыгор Міхайлавіч Семашкевіч (12 верасня 1945, в. Дамашы, Маладзечанскі раён, Мінская вобласць — 11 чэрвеня 1982) — беларускі пісьменнік і літаратуразнавец.
Анатоль Ільіч Вярцінскі (18 лістапада 1931, в. Дзямешкава, Лепельскі раён, Віцебская вобласць) — беларускі паэт, драматург, публіцыст, літаратурны крытык, перакладчык, дзяржаўны дзеяч.
Мікола (Мікалай Паўлавіч) Лобан (27 кастрычніка 1911, в. Чапліцы, Слуцкі павет, цяпер Слуцкі раён — 28 снежня 1984) — беларускі пісьменнік і мовазнавец.
Пётра (Пётр Аляксандравіч) Сергіевіч (10 ліпеня 1900, в. Стаўрова, цяпер Віцебская вобласць, Беларусь — 1 лістапада 1984, Вільнюс) — беларускі жывапісец і графік, мастак-манументаліст.
Алесь (Аляксандр Восіпавіч) Пальчэўскі (16 студзеня 1905, в. Прусінава, Уздзенскі раён, Мінская вобласць — 26 красавіка 1979) — беларускі пісьменнік.
Валянціна Міхайлаўна Коўтун (6 красавіка 1946, в. Дземяхі, Рэчыцкі раён, Гомельская вобласць — 30 красавіка 2011, Пінск) — беларуская паэтэса, празаік, літаратуразнавец. Псеўданімы: Леся Беларуска; Ясельда.
Мікола Іванавіч Ермаловіч (29 красавіка 1921, в. Малыя Навасёлкі — 5 сакавіка 2000, Мінск) — беларускі гісторык, публіцыст, крытык і літаратуразнаўца. Псеўданімы: Сымон Беларус, М. Ермолов, Я. Мікалаеў, Мікола Наваселец, М. Ярмолаў.
Леанід Рыгоравіч Рахленка (1907, г.п. Церахоўка, Добрушскі раён — 1986) — беларускі акцёр, рэжысёр.
Міхась (Міхаіл Антонавіч) Машара (5 (18) лістапада 1902, хутар Падсосна Дзісенскага пав. Віленскай губ., цяпер Шаркаўшчынскі раён, Віцебская вобласць — 7 чэрвеня 1976, Мінск) — беларускі паэт, празаік, драматург, перакладчык. Псеўданімы: С.Антонаў; М.Каліна, Міх. Каліна, Міхась Каліна; М.Машарак.
Сяргей Новік-Пяюн, сапр.: Сяргей Міхайлавіч Новік (14 (27) жніўня 1906, в. Лявонавічы, Слуцкі павет, Мінская губерня, цяпер Нясвіжскі раён, Мінская вобласць — 26 жніўня 1994, Мінск) — беларускі паэт, празаік.
Аляксей Канстанцінавіч Каўка (нар. 20 верасня 1937, в. Машчаліна, Чэрвеньскі раён Мінскай вобл.) — беларускі гісторык і літаратуразнавец, грамадскі дзеяч. Доктар філалагічных навук (1991), кандыдат гістарычных навук (1971).
Генадзь Серафімавіч Шупенька (6 красавіка 1936, Падбярэззе, цяпер Мядзельскі раён, Мінская вобласць — 9 жніўня 2010) — беларускі літаратар.
Юрый Міхайлавіч Астроўскі (29 чэрвеня 1925, Мінск — 31 снежня 1991) — беларускі біяхімік. Акадэмік Акадэміі навук БССР, доктар медыцынскіх навук (1965), прафесар (1966).
Ігар Мяфодзьевіч Чарняўскі (нар. 12 сакавіка 1955, г. Чачэрск, Гомельская вобласць) — беларускі археолаг архітэктуры.
Уладзімір Ільіч Содаль (13 верасня 1937[1], в. Мормаль, Жлобінскі раён, Гомельская вобласць — 15 красавіка 2015, Мінск) — беларускі літаратуразнавец, журналіст, даследчык, краязнавец. Псеўданім: Уладзімір Мормальскі.
Станіслаў Пятровіч Шушкевіч (6 (19) лютага 1908, в. Бакінава, Мінскі павет, цяпер Дзяржынскі раён, Мінская вобласць — 1 лютага 1991, Мінск) — беларускі савецкі паэт, празаік. Псеўданімы: Янка Бор; Саўка Койданаўскі; Вільгельм Эрнест.
Генадзь Рыгоравіч Лойка (нар. 1930, в. Забалоцце, Мінскі раён) – беларускі мастак.
Максім Тарасавіч Бурсевіч (9 жніўня 1890, в. Чамяры Слонімскага павета Гродзенскай губерні, цяпер Слонімскі раён Гродзенскай вобласці — 3 лістапада 1937, Сандармох, Карэла-Фінская АССР, цяпер Мядзвеж'ягорскі раён, Карэлія, Расія) – дзеяч беларускага нацыянальна-вызваленчага руху ў Заходняй Беларусі, педагог, публіцыст. Псеўданім: Трыліснік
Аўгіння Трафімаўна Кавалюк (Сідаровіч; 13 сакавіка 1934, в. Стральцы, Скідзельскі раён – 2 лістапада 2007, Санкт-Пецярбург) – беларуская паэтэса.
Вольга Міхайлаўна Іпатава (1 студзеня 1945, Мір, Карэліцкі раён, Гродзенская вобласць) — беларуская пісьменніца, перакладчыца, грамадскі дзеяч.
Уладзімір Кіслы (1957, в. Дубна Мастоўскага раёна) — мастак і рэстаўратар.
Яўген Кулік (31 кастрычніка 1937 – 12 студзеня 2002) – беларускі мастак пасляваеннага перыяда, аўтар эталона гербу «Пагоня» ў якасці дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь у 1991—1995 гг.
Сяргей Іванавіч Грахоўскі (12 (25) верасня 1913, с. Нобэль, Пінскі павет (Расійская імперыя), Мінская губерня, цяпер Зарэчненскі раён, Ровенская вобласць, Украіна — 11 снежня 2002, Мінск) — беларускі паэт, празаік і перакладчык. Псеўданімы: М. Асіповіч; Сяргей Івановіч; С. Каршун; Парамон Паромскі.
Аляксей Міхайлавіч Пяткевіч (30 сакавіка 1931 г., вёска Новы Свержань, Стаўбцоўскі павет, Навагрудскае ваяводства, Польская Рэспубліка) — беларускі літаратуразнавец, краязнавец.
Лідзія Парамонаўна Ялоўчык (Лісок) (30 снежня 1911, вёска Марцянаўцы, Ваўкавыскі раён, Гродзенская вобласць — 26 мая 1999) — беларуская пісьменніца, паэтэса, педагог.
Генадзь Пятровіч Пашкоў (23 сакавіка 1948, в. Ліпавічы, Чашніцкі раён, Віцебская вобласць, БССР) — беларускі паэт, перакладчык, публіцыст.
Васіль Вітка, сапр. Цімох Васілевіч Крысько (16 мая 1911, в. Еўлічы, Слуцкі раён, Мінская вобласць — 5 ліпеня 1996) — беларускі літаратурны крытык, паэт, перакладчык, публіцыст, празаік, літаратурны крытык, драматург, педагог; класік беларускай дзіцячай літаратуры.
Анатоль Леанідавіч Верабей (10 жніўня 1950, вёсцы Вайнілавічы, Мастоўскі раён, Гродзенская вобласць) — беларускі крытык, літаратуразнавец.
Уладзімір Васільевіч Гніламёдаў (26 снежня 1937, в. Кругель, Палескае ваяводства, Польская Рэспубліка (цяпер Камянецкі раён, Брэсцкая вобласць, Беларусь) — беларускі літаратуразнавец, крытык, пісьменнік. Доктар філалагічных навук (1987), прафесар (1991). Акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Беларусь.
Мікалай Мікалаевіч Пракаповіч (1 лістапада 1948, в. Пугачова) — беларускі паэт, тэлежурналіст, краязнаўца, грамадска-палітычны дзеяч, адзін з заснавальнікаў брэсцкай грамадска-культурнай сябрыны «Край».
Аляксандр Рыгоравіч Ціхановіч (13 ліпеня 1952, Мінск — 28 студзеня 2017, Мінск) — беларускі эстрадны спявак. Заслужаны артыст Беларусі (1991), Народны артыст Беларусі (2006).
Міхаіл (Міхась) Міхайлавіч Рудкоўскі (17 красавіка 1936, в. Востраў Ганцавіцкага раёна — 7 ліпеня 1991) — беларускі паэт і перакладчык.
Мікола Грынчык (1 жніўня 1923, вёска Быцень, Івацэвіцкі раён, Брэсцкая вобласць — 1999) — беларускі літаратуразнавец. Доктар філалагічных навук, прафесар.
Яраслаў Пархута (8 сакавіка 1930, в. Мілейкі, Івацэвіцкі раён, Брэсцкая вобласць — 1996) — беларускі пісьменнік-краязнавец, журналіст.
Мікалай Макаравіч Пятрэнка (нар. 19 снежня 1919, Барбароў Мазырскага раёна Гомельскай вобласці — 3 студзеня 1997) — беларускі дзеяч самадзейнага мастацтва, кампазітар, педагог.
Яўген Міхайлавіч Сахута (15 лютага 1945, в. Вечатарова, Стаўбцоўскі раён) — беларускі мастацтвазнаўца і этнолаг. Доктар мастацтвазнаўства (1996), прафесар (2004). Старшыня Беларускага саюза майстроў народнай творчасці (з 1992).
Уладзімір Міхайлавіч Казбярук (29 жніўня 1923, в. Бандары, цяпер Падляскае ваяводства, Польшча - 4 красавіка 2016) — беларускі літаратуразнавец.
Уладзімір Аляксеевіч Арлоў (25 жніўня 1953, Полацк) — беларускі празаік, паэт, гісторык.
Аляксей Карпюк (14 красавіка 1920, в. Страшава каля Гарадка, цяпер Беластоцкае ваяводства, Польшча — 14 ліпеня 1992, Гродна) — беларускі пісьменнік, грамадскі дзеяч.
Васіль Цімафеевіч Якавенка (5 мая 1936, в. Пажыхар, Светлагорскі раён Гомельская вобласць — 22 студзеня 2018, Мінск) — беларускі празаік, публіцыст, грамадскі дзеяч.
Ян (Янка) Скрыган, сапр. Іван Аляксеевіч Скрыган (16 лістапада 1905, в. Труханавічы (цяпер Капыльскі раён, Мінская вобласць) — 18 верасня 1992) — беларускі пісьменнік, паэт, навеліст, нарысіст, публіцыст і крытык. Псеўданімы: Аўлас, Відук, Я. Відук, Ян Відук, Дзед Аўлас (з П. Броўкам), Крушына, Я. Крушына, Пірат.
Пімен Емяльянавіч Панчанка (23 жніўня 1917, Рэвель, Эстляндская губерня, Расійская імперыя — 2 красавіка 1995, Мінск) — народны паэт Беларусі.
Сяргей Іванавіч Законнікаў (16 верасня 1946, в. Слабада, Бешанковіцкі раён) — беларускі паэт, публіцыст, журналіст, грамадскі дзеяч.
Алег Анатольевіч Трусаў (7 жніўня 1954, Мсціслаў) — беларускі археолаг і грамадскі дзеяч.
Генадзь Тумаш, Генадзь Тумас (сапр. імя: Яўген Змітравіч Тумас; 28 ліпеня 1940, Кукшавічы, Дзяржынскі раён, Мінская вобласць, БССР) — беларускі паэт, празаік, перакладчык.
Сяргей Сцяпанавіч Панізнік (10 мая 1942, в. Бабышкі, Даўгінаўскі с/с, Міёрскі раён) — беларускі паэт, празаік, публіцыст.
Алесь Гуркоў (11 жніўня 1965, Мінск) — беларускі грамадска-культурны дзеяч, удзельнік незалежнага выдавецкага і маладзёжнага рухаў у другой палове 1980-х.
Андрэй Георгіевіч Майсяёнак (1 чэрвеня 1943, Глыбокае) — беларускі вучоны ў галіне біяхіміі, урач, гісторык медыцыны, грамадскі дзеяч. Біяхімік, вітамінолаг.
Уладзімір Антонавіч Дзіско (6 верасня 1936 Брольнікі, в., Навагрудскі раён, Гродзенская вобласць – 9 снежня 2016) - педагог, метадыст, выдатнік адукацыі Беларусі.
Арсень Сяргеевіч Ліс (4 лютага 1934, в. Вёхава, цяпер Смаргонскі раён – 28 мая 2018, Мінск) — беларускі фалькларыст, літаратуразнавец, літаратар.
Валянціна Адамаўна Юбко –выдатнік народнай асветы, зачынальніца часопісу "Роднае слова".
Юрка Ляшчынскі – журналіст, газета “Ніва” (г. Беласток, Польша).
Лілія Надольнік (1956г., в.Курылавічы Мастоўскага раёна) – беларускі вучоны ў галіне біяхіміі, доктар біялагічных навук, дырэктар Інстытута біяхіміі біялагічна актыўных злучэнняў НАН Беларусі ў Гродне. (Інфармацыя 2016г.)
Міхаіл Уладзіміравіч Вераціла (11 студзеня 1937, в. Навасёлкі, Ваўкавыскі раён) – беларускі калекцыянер, краязнаўца, мастак, археолаг, паэт.
Аляксандар Іванавіч Ліпень (30 кастрычніка 1925, в. Боркі Бабруйскага р-на Магілёўскай вобл. – 30 мая 2006, Гродна) – самадзейны мастак, скульптар, рэзчык па дрэве, занесены ў Кнігу славы горада Гродна ў 2014 годзе.
Вячаслаў Міхайлавіч Целеш (25 верасня 1938, г.п. Краснасельскі, цяпер Ваўкавыскі раён) – беларускі мастак, краязнавец, філакартыст.
Уладзімір Гаўрылавіч Васько (2 студзеня 1937, в. Ліпічанка Шчучынскага раёна Гродзенскай вобласці) – журналіст, пісьменнік, з 1972 года жыве ў Лідзе.
Вера Андрэеўна Ніжанкоўская-Тарашкевіч (21 лютага 1901, фальварак Кальзберг Маладзечанскага раёна – 7 мая 1998, г.п. Радашковічы) – беларуская асветніца, мемуарыстка.
Павел Уладзіміравіч Сцяцко (5 сакавіка 1930, в. Грабава, цяпер Зельвенскі раён Гродзенскай вобласці – 23 сакавіка 2020, аг. Азёры, Гродзенскі раён) – беларускі мовазнавец і педагог, доктар філалагічных навук, прафесар.
Аляксандра Ігнатаўна Смоліч (1897-1974), жонка Аркадзя Антонавіча Смольскага ( 17 верасня 1891, в. Бацэвічы, цяпер Клічаўскі раён Магілёўскай вобласці – 17 чэрвеня 1938, г. Омск, Расія) – дзеяч беларускага нацыянальнага руху, адзін з кіраўнікоў Беларускай Народнай Рэспублікі, вучоны ў галіне эканомікі, сельскай гаспадаркі, картаграфіі і геаграфіі, прафесар.
Анатоль Іверс, сапр.: Іван Дарафеевіч Міско (15 мая 1912, в. Чамяры, цяпер Слонімскі раён – 26 кастрычніка 1999, Слонім) – беларускі паэт.
Уладзімір Калінавіч Андрэенка, (28 ліпеня 1918, в. Зарэчча, Круглянскі раён Магілёўскай вобласці – 1 лютага 2002) – вучоны-мовазнавец.
Лілія Трахалёва – мастак карціны “Камяні” (з экспазіцыі Гудзевіцкага літаратурна-краязнаўчага музея).
Алесь Ступень – мастак, афарміцель музейных экспазіцый, Гродна.
Зінаіда Баламут – настаўніца, дырэктар Гудзевіцкай школы
Кацярыны Марцінчык, жонка Мікалая Міхайлавіча Марцінчыка (16 снежня 1901, в. Кубельнікі Гродзенскага ўезду – 23 мая 1980, г. Гродна) лекара і дзеяча нацыянальна-вызваленчага руху ў Заходняй Беларусі.
Юрый Іосіфавіч Назаранка (28 лютага 1942, Белаполле, Украіна) – паэт.
Віктар Фёдаравіч Шаталаў (1 мая 1927, Сталін, Україна – 20 лістапада 2020, Данецк) – савецкі і ўкраінскі педагог-наватар.
Ірына Марачкіна, жонка Аляксея Антонавіча Марачкіна (10 сакавіка 1940, в. Папоўшчына, Чэрыкаўскі раён) – беларускі жывапісец, педагог.
Чола Кукуладзе – мастак, скульптар з Грузіі, у час ВАВ пазнаёміўся з Аляксеем Карпюком. У музеі знаходзіцца бюст Аляксея Карпюка, выкананы Чола Кукуладзе.
Яўген Рыгоравіч Лецка (20 красавіка 1944, в. Пабрэззе, Навагрудскі раён, Гродзенская вобласць) – беларускі пісьменнік, крытык, літаратуразнавец.
Сямён Сцяпанавіч Свістуноў (23 жніўня 1946, в. Конькі, Ляхавіцкі раён, Брэсцкая вобласць) – мастак, журналіст.
Яўген Лаўрэль – аўтар падручнікаў і дапаможнікаў па беларускай мове.

Дадатак 3

Ліст ад Уладзіміра Караткевіча

“Дарагія вучні!

Вельмі ўзрадаваны, што Ваш гурток займаецца такой добрай справаю. Рабіце яе і надалей. Вывучайце, ведайце, любіце нашу вечна жывую беларускую мову і нашу літаратуру.

Кніга наша за апошнія часы вырасла да сапраўдных вышынь. Літаратура наша выходзіць паступова ў рады лепшых літаратур свету. І я веру, што прыйдзе час, і яе паважаць і любіць будуць на ўсёй зямлі, магчыма, нават, на народнай, на жывой нашай мове.

Бо літаратура наша адна з тых рэдкіх літаратур, якая нягледзечы на інтэлектуалізм ніколі не губляла сувязі з чалавекам працы, з яго мовай, а значыць моцна не толькі розумам і прыгажосцю, але і сілай, чысцінёй, прастатой, непадробнай народнасцю.

Я даволі шмат чытаю. Паверце мне, многімі нашымі паэтамі і пісьменнікамі мог бы ганарыцца кожны на зямлі народ. Ганарыцеся і Вы. Ганарыцеся сваімі літаратурай”.

Дадатак 4

Ліст ад Івана Мележа

“Дарагія таварышы!

Кожная мова ствараецца народам. Ствараецца на працягу многіх гадоў, многіх стагоддзяў. Мова – гэта вялікі народны скарб. Яе нельга не паважаць, як нельга не паважаць родны народ. Той, хто не паважае родную мову, не паважае роднага народу.

Трэба любіць і вывучаць родную беларускую мову. Трэба любіць і ведаць беларускую літаратуру, - літаратуру, што стварыла нямала выдатных твораў, якія праславілі наш народ на ўвесь Савецкі Саюз.

Іван Мележ. 1.8.66 г. Мінск.”

Вас шчыра запрашае Гудзевіцкі дзяржаўны літаратурна-краязнаўчы музей!